Căn nét và độ sâu trường ảnh trong nhiếp ảnh

Căn nét và độ sâu trường ảnh (Depth of Field – DoF) là các yếu tố kỹ thuật cốt lõi, giúp nhiếp ảnh gia kiểm soát vùng sắc nét và tạo hiệu ứng thẩm mỹ. Bài viết này cung cấp cái nhìn chuyên sâu về cách căn nét, yếu tố ảnh hưởng đến độ sâu trường ảnh và cách áp dụng trong các thể loại nhiếp ảnh.

Khái niệm căn nét và độ sâu trường ảnh

Căn nét là quá trình điều chỉnh ống kính để đảm bảo chủ thể hoặc vùng mong muốn trong ảnh sắc nét. Độ sâu trường ảnh (DoF) là khoảng cách giữa điểm gần nhất và xa nhất trong ảnh vẫn được coi là sắc nét. DoF phụ thuộc vào ba yếu tố chính: khẩu độ, độ dài tiêu cự và khoảng cách từ máy ảnh đến chủ thể. Độ sâu trường ảnh nông (vùng nét hẹp) thường được sử dụng để làm nổi bật chủ thể, trong khi DoF sâu (vùng nét rộng) phù hợp để chụp toàn cảnh.

Căn nét trong nhiếp ảnh

Căn nét có thể được thực hiện thủ công (Manual Focus – MF) hoặc tự động (Auto Focus – AF). Các chế độ lấy nét tự động phổ biến bao gồm:

– AF-S (Single Servo): Lấy nét một lần, phù hợp cho chủ thể tĩnh như phong cảnh hoặc chân dung.

– AF-C (Continuous Servo): Liên tục lấy nét, lý tưởng cho chủ thể chuyển động như thể thao hoặc động vật hoang dã.

– AF-A (Auto Servo): Máy ảnh tự động chọn giữa AF-S và AF-C dựa trên tình huống.

Lấy nét chính xác đòi hỏi lựa chọn điểm lấy nét phù hợp. Ví dụ, khi chụp chân dung, điểm lấy nét nên nằm trên mắt của chủ thể để đảm bảo chi tiết khuôn mặt sắc nét. Trong nhiếp ảnh macro, căn nét thủ công thường được ưu tiên để kiểm soát chính xác vùng nét trên các chi tiết nhỏ như cánh hoa hoặc côn trùng. Các máy ảnh hiện đại, như Sony A7 IV hoặc Canon R6, cung cấp công nghệ lấy nét theo mắt (Eye AF), giúp tăng độ chính xác khi chụp người hoặc động vật.

Độ sâu trường ảnh và các yếu tố ảnh hưởng

Độ sâu trường ảnh được điều chỉnh bởi:

– Khẩu độ: Khẩu độ lớn (f/1.4, f/2.8) tạo DoF nông, làm mờ hậu cảnh, lý tưởng cho chân dung hoặc macro. Khẩu độ nhỏ (f/11, f/16) tăng DoF, phù hợp cho phong cảnh. Ví dụ, khi chụp chân dung với ống kính 85mm f/1.8, vùng nét chỉ giới hạn ở khuôn mặt, tạo hiệu ứng bokeh mượt mà.

– Độ dài tiêu cự: Tiêu cự dài (85mm, 200mm) làm DoF nông hơn so với tiêu cự ngắn (24mm, 35mm). Ví dụ, ống kính 200mm f/2.8 tạo vùng nét hẹp hơn nhiều so với 24mm f/2.8 ở cùng khoảng cách.

– Khoảng cách đến chủ thể: Tiến gần chủ thể làm DoF nông hơn, trong khi đứng xa tăng DoF. Ví dụ, khi chụp macro cách chủ thể 10cm với f/2.8, chỉ một phần nhỏ của chủ thể sẽ nét, trong khi ở khoảng cách 2m, vùng nét sẽ rộng hơn.

Công thức tính DoF có thể được tham khảo qua các ứng dụng như PhotoPills, giúp dự đoán vùng nét dựa trên các thông số trên. Tuy nhiên, thực hành thực tế là cách tốt nhất để làm chủ DoF.

Ứng dụng thực tế

– Chân dung: Sử dụng khẩu độ lớn (f/1.4 hoặc f/2.8) và tiêu cự 50-85mm, lấy nét vào mắt chủ thể để tạo hiệu ứng bokeh, làm nổi bật khuôn mặt. Ví dụ, chụp chân dung ngoài trời với ống kính 85mm f/1.8, điểm lấy nét trên mắt đảm bảo khuôn mặt sắc nét, hậu cảnh mờ mịn.

– Phong cảnh: Chọn khẩu độ nhỏ (f/11 hoặc f/16) và tiêu cự ngắn (16 – 35mm), lấy nét ở khoảng 1/3 khung hình (theo quy tắc hyperfocal distance) để đảm bảo toàn cảnh sắc nét. Ví dụ, khi chụp dãy núi, lấy nét ở khoảng cách hyperfocal với f/16 đảm bảo cả tiền cảnh và hậu cảnh đều nét.

– Macro: Sử dụng tiêu cự 100mm hoặc 180mm, khẩu độ f/8 đến f/16, và căn nét thủ công để kiểm soát chính xác vùng nét. Ví dụ, khi chụp một con bướm, lấy nét vào mắt hoặc cánh để làm nổi bật chi tiết.

– Thể thao: Sử dụng chế độ AF-C, tiêu cự dài (70-200mm), và khẩu độ f/2.8 để giữ chủ thể chuyển động sắc nét trong khi làm mờ hậu cảnh. Ví dụ, chụp vận động viên chạy với 200mm f/2.8, lấy nét liên tục đảm bảo chủ thể luôn rõ ràng.

Lưu ý khi căn nét và điều chỉnh độ sâu trường ảnh

– Công nghệ lấy nét: Các máy ảnh mirrorless (như Nikon Z9) thường có hệ thống lấy nét nhanh và chính xác hơn DSLR, đặc biệt trong điều kiện ánh sáng yếu.

– Rung máy: Khi chụp với DoF nông hoặc tiêu cự dài, rung máy có thể làm mất nét. Sử dụng tốc độ màn trập nhanh (1/độ dài tiêu cự) hoặc chống rung (Image Stabilization).

– Kiểm tra vùng nét: Sử dụng chế độ xem trước độ sâu trường ảnh (Depth of Field Preview) hoặc phóng to trên màn hình LCD để kiểm tra vùng nét trước khi chụp.

– Hậu kỳ: Chụp ở định dạng RAW cho phép điều chỉnh độ sắc nét hoặc làm nổi bật vùng nét trong phần mềm như Adobe Lightroom, đặc biệt khi căn nét không hoàn hảo.

Kết luận

Căn nét và độ sâu trường ảnh là hai yếu tố kỹ thuật quan trọng, giúp nhiếp ảnh gia kiểm soát vùng sắc nét và tạo hiệu ứng thẩm mỹ. Việc hiểu rõ cách điều chỉnh khẩu độ, tiêu cự và khoảng cách, kết hợp với kỹ thuật lấy nét phù hợp, sẽ giúp bạn tạo ra những bức ảnh ấn tượng, từ chân dung với bokeh mượt mà đến phong cảnh sắc nét toàn cảnh. Thực hành thường xuyên và sử dụng các công cụ hỗ trợ như chế độ xem trước hoặc ứng dụng tính DoF sẽ nâng cao kỹ năng và khả năng sáng tạo của bạn.