3 giai đoạn cứu trợ sau lũ, hiểu đúng để giúp đủ, không lãng phí

Đợt mưa lũ lịch sử vừa qua tại Nam Trung Bộ (15 – 19/11/2025) đã để lại hậu quả nặng nề với hơn 235.000 ngôi nhà bị ngập lụt, hàng chục người thiệt mạng và mất tích, cùng thiệt hại kinh tế lên tới hàng nghìn tỷ đồng.

Giữa cơn khốn khó, tinh thần lá lành đùm lá rách của người Việt một lần nữa tỏa sáng khi cả nước đồng lòng hướng về miền Trung với hàng trăm tấn hàng cứu trợ. Tuy nhiên, không phải món đồ nào cũng phù hợp với nhu cầu thực tế của người dân vùng lũ, đặc biệt khi mỗi giai đoạn sau lũ lại có những yêu cầu riêng biệt.

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ người dân cần gì sau lũ lụt, từ những giờ phút sinh tồn cấp bách đến giai đoạn phục hồi lâu dài, để mỗi món quà đều đến đúng chỗ, đúng lúc và thực sự có ích.

Tình hình mưa lũ lịch sử tại Nam Trung Bộ tháng 11 năm 2025

Đợt mưa lũ diễn ra từ ngày 15 đến 22 tháng 11 năm 2025 tại khu vực Nam Trung Bộ đã được các chuyên gia khí tượng đánh giá là một hiện tượng cực đoan, vượt xa mọi kỷ lục lịch sử từng ghi nhận. Với lượng mưa tích lũy kỷ lục lên tới hơn 1.800 milimet tại một số điểm, cùng hiện tượng lũ đồng thời phá kỷ lục trên nhiều lưu vực sông lớn, trận lũ này đã để lại những hậu quả thảm khốc về cả người và của.

Hàng chục ngàn ngôi nhà bị ngập sâu, hơn trăm người thiệt mạng và mất tích, thiệt hại kinh tế lên tới hàng chục nghìn tỷ đồng, cùng với sự tê liệt của hạ tầng giao thông và hệ thống điện nước trên diện rộng đã biến đây thành một trong những thảm họa thiên tai nghiêm trọng nhất trong lịch sử vùng Nam Trung Bộ.

Tóm tắt bối cảnh đợt mưa lũ lịch sử tại Nam Trung Bộ

Đợt mưa lũ diễn ra từ ngày 15 đến 22 tháng 11 năm 2025 tại khu vực Nam Trung Bộ đã được các chuyên gia khí tượng đánh giá là một hiện tượng cực đoan, vượt xa mọi kỷ lục lịch sử từng ghi nhận.

Theo Cục Khí tượng Thủy văn, tổng lượng mưa từ 19 giờ ngày 15/11 đến 19 giờ ngày 21/11 tại phía đông Đắk Lắk phổ biến từ 500 đến 1.200 milimet, riêng một số địa điểm như Sông Hinh ghi nhận tới 1.861 milimet, Hòa Mỹ Tây đạt 1.575 milimet và Sơn Long lên đến 1.363 milimet.

Tại Gia Lai, lượng mưa phía đông tỉnh phổ biến từ 300 đến 600 milimet, một số nơi cao hơn như Canh Liên đạt 1.000 milimet, An Quang ghi nhận 988 milimet và Vân Canh lên tới 927 milimet. Khánh Hòa cũng chịu ảnh hưởng nặng nề với lượng mưa phía bắc tỉnh phổ biến từ 500 đến 700 milimet, riêng Đại Lãnh đạt 1.071 milimet, Khánh Hiệp 1.002 milimet. Đây là những con số đáng kinh ngạc, vượt xa các kỷ lục lịch sử từng được ghi nhận tại nhiều trạm khí tượng trong vùng.

Đặc biệt nghiêm trọng hơn, đợt lũ này xuất hiện muộn hơn so với quy luật truyền thống. Theo thống kê trong 30 năm qua, các đợt lũ lớn ở Nam Trung Bộ thường xảy ra trước ngày 15 tháng 11, nhưng đợt lũ năm 2025 lại xuất hiện sau thời điểm này, cho thấy quy luật lũ truyền thống đang thay đổi do tác động của biến đổi khí hậu.

Hơn nữa, hiện tượng lũ đồng thời phá kỷ lục trên 3 đến 5 lưu vực sông là điều cực kỳ hiếm gặp, gần như chưa từng xuất hiện trong hơn 50 năm quan trắc. Cụ thể, sông Kỳ Lộ tại Đắk Lắk vượt kỷ lục năm 2009, sông Ba tại Đắk Lắk vượt mốc lịch sử năm 1993, sông Dinh Ninh Hòa tại Khánh Hòa vượt kỷ lục năm 1986. Đỉnh lũ trên sông Ba tại trạm Phú Lâm được các chuyên gia đánh giá có chu kỳ lặp lại ước tính khoảng 50 năm, thuộc loại tần suất hiếm gặp và không nằm trong mức lũ tính toán thông thường.

Tình trạng ngập lụt nghiêm trọng đã xảy ra trên diện rộng tại các tỉnh từ Quảng Trị đến Khánh Hòa và Lâm Đồng. Hàng chục ngàn ngôi nhà bị ngập sâu, trong đó nhiều nơi nước lên tới nóc nhà, buộc người dân phải trèo lên mái để chờ cứu hộ.

Tại Đắk Lắk, những xã như Hòa Xuân, Hòa Thịnh bị cô lập hoàn toàn trong nhiều ngày, không có điện, không có nước sạch, không có thông tin liên lạc. Gia Lai cũng chứng kiến cảnh thành phố Quy Nhơn cũ chìm trong biển nước, với hơn 990 hộ dân và khoảng 3.200 nhân khẩu bị ngập lụt cục bộ nặng nhất ở các phường Quy Nhơn Đông, Quy Nhơn Bắc. Khánh Hòa ghi nhận hơn 10.374 ngôi nhà ngập sâu, nhiều tuyến đường trở thành sông, giao thông bị tê liệt hoàn toàn. Hệ thống điện nước bị cắt trên diện rộng, với hơn 1,17 triệu khách hàng mất điện trong đợt mưa lũ này, khiến cuộc sống của người dân càng thêm khó khăn.

Những con số thống kê chỉ là một phần của bức tranh thảm khốc, phía sau mỗi con số là những câu chuyện đau thương và sự kiên cường của người dân.

Tại xã Hòa Vinh, Đắk Lắk, khi nước tràn qua sân và dâng tới ngực, chủ trọ Huỳnh Dương đứng ngay cửa gọi hàng xóm chạy sang trú ẩn vì đó là căn nhà duy nhất cao hơn mặt nước. Người trong thôn gõ xoong nồi báo nhau chạy về hướng ấy, tầng trên chen người già, trẻ em, phụ nữ mang thai, công nhân và người làm thuê. Không ai kịp mang theo gì ngoài bộ đồ trên người. Trên gác chỉ có mười ký gạo, ba cái xoong và một bếp ga, buộc cả nhóm phải chia cơm với muối, mỗi người nửa chén để dành cho ngày sau.

Cảnh tượng tương tự diễn ra khắp vùng lũ, khi hàng chục ngàn người phải bám víu vào từng mét vuông an toàn, sống qua từng ngày với nỗi sợ hãi và thiếu thốn tột cùng, chờ đợi nước rút và những chuyến cứu hộ kịp thời đến.

Thiệt hại nặng nề về người và tài sản

Theo số liệu thống kê đến ngày 23 tháng 11 năm 2025 của Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai, đợt mưa lũ đã gây ra những tổn thất vô cùng nặng nề. Về con người, đã có 102 người chết và mất tích, trong đó Đắk Lắk là địa phương chịu thiệt hại nặng nề nhất với 63 người chết, tiếp đó là Khánh Hòa với 15 người chết và mất tích, Gia Lai 5 người chết, Lâm Đồng 5 người chết. Đây là những con số đau lòng, đằng sau mỗi con số là một gia đình tan vỡ, là nỗi đau mất mát khôn xiết.

Về nhà cửa, có 221 ngôi nhà bị đổ sập hoàn toàn hoặc trôi mất, 933 ngôi nhà bị hư hỏng nặng, và đặc biệt nghiêm trọng là 235.733 ngôi nhà bị ngập lụt, chủ yếu tập trung tại Đắk Lắk với 11.586 nhà, Khánh Hòa 10.374 nhà và Gia Lai 6.500 nhà. Nhiều gia đình mất trắng tất cả, từ nhà cửa đến đồ đạc, tài sản tích lũy cả đời tan biến chỉ trong một đêm.

Về nông nghiệp và chăn nuôi, thiệt hại không kém phần nghiêm trọng. Có 82.100 hecta lúa và hoa màu bị ngập lụt, thiệt hại hoàn toàn hoặc bị ảnh hưởng nặng nề, cùng với 117.000 hecta cây trồng lâu năm bị tàn phá. Đặc biệt, hơn 3,3 triệu con gia súc, gia cầm bị chết hoặc cuốn trôi, đây là nguồn sinh kế chính của nhiều hộ dân vùng nông thôn.

Riêng ngành thủy sản cũng ghi nhận 1.157 hecta nuôi trồng bị thiệt hại, chủ yếu tập trung tại Đắk Lắk và Khánh Hòa. Hệ thống hạ tầng giao thông chịu ảnh hưởng nghiêm trọng với 47 vị trí trên các tuyến quốc lộ bị sạt lở, ngập lụt cục bộ gây ách tắc giao thông. Đường sắt Bắc – Nam phải tạm dừng lưu thông ở 6 đoạn do nền đường và taluy bị sạt lở nghiêm trọng.

Ước tính thiệt hại kinh tế ban đầu lên tới 13.078 tỷ đồng, trong đó Đắk Lắk thiệt hại nặng nhất với 5.330 tỷ đồng, Khánh Hòa 5.000 tỷ đồng, Lâm Đồng 1.098 tỷ đồng và Gia Lai 1.000 tỷ đồng.

Những con số thống kê chỉ là một phần của bức tranh thảm khốc, phía sau mỗi con số là những câu chuyện đau thương của từng gia đình cụ thể. Nhiều gia đình mất đi người thân trong nháy mắt khi dòng nước lũ dâng cao quá nhanh, không kịp sơ tán. Có gia đình mất cả ba thế hệ trong một đêm, từ ông bà, cha mẹ đến con cháu. Những ngôi nhà từng là tổ ấm sum vầy giờ chỉ còn lại nền móng. Về nông nghiệp, cảnh tượng ruộng lúa chín vàng chờ thu hoạch bị nước cuốn trôi khiến nhiều nông dân rơi nước mắt.

Họ đã bỏ công sức cả vụ, vay tiền mua phân bón, thuốc trừ sâu, chỉ còn vài ngày nữa là thu hoạch thì lũ ập đến. Đàn gia súc, gia cầm chết la liệt, nhiều hộ chăn nuôi mất trắng nguồn vốn tích lũy nhiều năm. Cảnh bò, lợn chết nổi lềnh bềnh trên mặt nước, gà vịt cuốn trôi theo dòng lũ là hình ảnh đau lòng không thể nào quên. Một số hộ làm thủy sản nuôi tôm, cá trong ao cũng thiệt hại nặng nề khi ao bị vỡ, tôm cá tràn ra ngoài.

Đối với họ, đây không chỉ là mất mát về vật chất mà còn là sự sụp đổ của kế hoạch sinh kế cả năm, thậm chí nhiều năm, khiến họ không biết bắt đầu lại từ đâu.

Tinh thần tương thân tương ái của người Việt

Ngay khi tin tức về trận lũ lịch sử lan truyền, một làn sóng yêu thương từ khắp mọi miền đất nước đã đổ dồn về Nam Trung Bộ. Hình ảnh những chiến sĩ công an, bộ đội dầm mình trong dòng nước xiết ngang ngực, dùng tấm lưng làm điểm tựa dìu từng cụ già và em nhỏ thoát khỏi vùng nguy hiểm đã chạm đến trái tim hàng triệu người. Các đội cứu hộ thiện nguyện không quản ngại hiểm nguy, lao ca nô vào rốn lũ để cứu người.

Ở hậu phương, những bếp lửa xuyên đêm đỏ rực không phải để đón Tết sớm mà để nấu những nồi bánh chưng, bánh tét gửi gấp về vùng lũ. Hàng trăm tấn lương thực, thực phẩm và quần áo được các tổ chức, cá nhân từ Bắc tới Nam gửi tặng đồng bào vùng lũ, thể hiện tinh thần đoàn kết dân tộc trong lúc hoạn nạn.

Những câu chuyện nhỏ về lòng tốt cũng nở rộ giữa khó khăn. Chị Thanh Ly, 40 tuổi, Hà Nội nghe tin có xe hàng cứu trợ đi Phú Yên, cùng bạn bè soạn quần áo ấm, phân loại kỹ theo độ tuổi, giới tính. Thay vì mua mỳ tôm hay nước uống như người khác, chị dành 5 triệu đồng mua băng vệ sinh, 100 chiếc quần lót mới. Mặc dù chồng chị phản đối, cho rằng người dân đang không nhà không ăn, không ai quan tâm đến mấy chuyện nhỏ nhặt của phụ nữ, nhưng chị Ly vẫn kiên quyết thực hiện vì hiểu cảm giác phụ nữ đến kỳ sinh lý mà không có đồ dùng bức bối ra sao. Chị cẩn thận chia vào từng túi zip, ghi rõ kích cỡ để người nhận dùng được ngay, giải thích rằng thực phẩm giúp no bụng, nhưng đồ vệ sinh giúp họ giữ được phẩm giá và sức khỏe. Đó chính là tinh thần tương thân tương ái đích thực, không chỉ nghĩ đến nhu cầu sinh tồn mà còn quan tâm đến phẩm giá và sức khỏe toàn diện của đồng bào.

Chính phủ đã nhanh chóng huy động lực lượng lớn với hơn 14.000 cán bộ chiến sĩ công an và 2.000 chiến sĩ quân đội tại Huế, cùng 12.600 chiến sĩ bộ đội tại Đà Nẵng tham gia cứu hộ và hỗ trợ người dân. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã phát động nhiều đợt quyên góp, trong khi các địa phương lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng và Quảng Ninh được phân công trực tiếp hỗ trợ các tỉnh chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Sự chung tay của cả hệ thống chính trị và nhân dân cả nước đã tạo nên một mạng lưới yêu thương bao trùm, giúp người dân vùng lũ cảm thấy mình không đơn độc giữa biển nước mênh mông.

Đồ cứu trợ đã đúng với nhu cầu thực tế chưa?

Tuy nhiên, giữa dòng chảy hào sảng của lòng nhân ái, một thực tế đáng lo ngại đã nổi lên: không phải món đồ nào cũng phù hợp với nhu cầu thực tế của người dân vùng lũ tại từng thời điểm cụ thể. Nhiều địa phương nhận được hàng tấn mỳ gói trong khi người dân không có nước sạch để nấu, hoặc nhận quá nhiều quần áo cũ nhưng lại thiếu thuốc men, băng vệ sinh và dụng cụ khử trùng. Sự lệch pha giữa thiện chí của người cho và nhu cầu thực tế của người nhận không chỉ gây lãng phí nguồn lực mà còn làm giảm hiệu quả của công tác cứu trợ.

Kinh nghiệm từ nhiều đợt thiên tai cho thấy, cứu trợ hiệu quả không nằm ở số lượng hàng hóa mà nằm ở việc gửi đúng thứ người dân cần nhất tại từng giai đoạn. Ba ngày đầu sau lũ, người dân cần đồ để sinh tồn; từ ngày thứ tư đến thứ bảy là giai đoạn hồi sức; và từ ngày thứ tám trở đi là thời kỳ phục hồi.

Mỗi giai đoạn có những yêu cầu khác biệt rõ rệt, và nếu không nắm bắt được điều này, các đoàn thiện nguyện có thể rời đi với nhiều thứ dân chưa dùng được, trong khi những nhu yếu phẩm thiết yếu vẫn còn thiếu hụt trầm trọng. Chính vì vậy, việc hiểu rõ người dân cần gì sau lũ lụt theo từng giai đoạn là chìa khóa để mỗi món quà đều mang lại giá trị thực sự.

Những người làm công tác cứu trợ lâu năm đều nhận ra một quy luật: nhu cầu của người dân thay đổi theo từng ngày sau lũ, không phải một danh sách cố định. Ba ngày đầu, họ cần đồ để sinh tồn. Từ ngày thứ tư đến thứ bảy là giai đoạn hồi sức. Và từ ngày thứ tám trở đi là thời kỳ phục hồi. Mỗi giai đoạn có những yêu cầu khác biệt rõ rệt.

Một tình nguyện viên nhiều kinh nghiệm chia sẻ: Những gì diễn ra ở Hòa Xuân và Hòa Vinh nói riêng, và các vùng thường xuyên ngập lụt nói chung, cho thấy lũ hành không phải một giai đoạn mà là ba. Ba ngày đầu để sống sót. Bốn đến bảy ngày để hồi sức. Từ ngày thứ tám trở đi để phục hồi. Nếu cứu trợ không đi đúng ba nhịp này, người dân sẽ tiếp tục chìa rổ xin những món đơn giản nhất, trong khi xe chở đồ phải rời đi với nhiều thứ dân chưa dùng được. Giải pháp cho những đợt lũ sau không nằm ở số lượng hàng mang vào, mà nằm ở việc mang đúng nhu yếu phẩm cho từng giai đoạn. Các địa phương và nhóm thiện nguyện có thể lập bảng nhu cầu ba chặng, công bố rõ khi kêu gọi: vùng đó đang ở ngày thứ mấy, cần gì, nên tránh gì. Người góp tiền bớt lúng túng, người đi mua không mua sai, người trong lũ nhận đúng thứ họ chờ từ cửa sổ.

Vì sao cần đúng nhu cầu – đúng thời điểm khi cứu trợ?

Cứu trợ thiên tai không chỉ là việc gửi đồ nhiều hay ít, mà quan trọng hơn là gửi đúng thứ vào đúng lúc. Kinh nghiệm từ nhiều đợt lũ lụt trong quá khứ cho thấy, sự lệch pha giữa nhu cầu thực tế và hàng hóa cứu trợ không chỉ gây lãng phí nguồn lực mà còn làm giảm hiệu quả hỗ trợ, thậm chí gây thêm khó khăn cho công tác phân phối tại chỗ.

Mỗi giai đoạn sau lũ có những yêu cầu riêng biệt về loại hình vật phẩm cần thiết, và nếu không nắm bắt được điều này, các đoàn thiện nguyện có thể mang theo núi đồ nhưng lại không phải thứ người dân đang cần gấp. Hiểu rõ sự khác biệt giữa các giai đoạn, nhận thức được nguy cơ từ hàng cứu trợ không phù hợp, và nhấn mạnh tầm quan trọng của việc khảo sát nhu cầu tại chỗ là ba yếu tố then chốt giúp công tác cứu trợ đạt hiệu quả tối ưu, mang lại giá trị thực sự cho người dân vùng lũ.

Khác biệt giữa nhu cầu lúc lũ dâng và khi nước rút

Để hiểu rõ tại sao cứu trợ cần phải đúng nhu cầu và đúng thời điểm, trước hết chúng ta cần nhận biết sự khác biệt cơ bản giữa các giai đoạn của một đợt lũ lụt. Lúc lũ đang lên, nước dâng nhanh và bất ngờ, ưu tiên hàng đầu của người dân là sinh tồn và sơ tán khỏi vùng nguy hiểm.

Trong giai đoạn này, người dân thường phải di chuyển gấp rút, nhiều gia đình kịp ôm theo chỉ bộ quần áo đang mặc trên người, thậm chí có gia đình phải trèo lên mái nhà trong đêm tối mà không kịp chuẩn bị bất cứ thứ gì. Nhu cầu cấp thiết nhất lúc này là nước uống sạch để giữ cho cơ thể không mất nước, thực phẩm ăn liền có thể dùng ngay không cần chế biến như bánh quy, sữa hộp, cháo dinh dưỡng ăn liền.

Thuốc men cơ bản để xử lý các tình trạng cấp cứu như sốt, tiêu chảy, vết thương cũng rất cần thiết. Đồ vệ sinh cá nhân như băng vệ sinh cho phụ nữ, tã giấy cho trẻ em tuy tế nhị nhưng lại vô cùng quan trọng trong việc giữ gìn phẩm giá và sức khỏe.

Tuy nhiên, khi nước bắt đầu rút, bức tranh nhu cầu thay đổi hoàn toàn. Giai đoạn này thường kéo dài từ ngày thứ tư đến ngày thứ bảy sau khi lũ lên, người dân bắt đầu quay trở về nhà và đối mặt với một cảnh tượng hoang tàn: nhà cửa phủ đầy bùn non, đồ đạc hư hỏng, tường sần xi bong tróc, mùi hôi thối từ nước lũ vẫn còn đọng lại.

Trong giai đoạn này, ưu tiên không còn là sinh tồn ngắn hạn mà là khử khuẩn, vệ sinh môi trường và chuẩn bị khôi phục sinh hoạt bình thường. Người dân cần dụng cụ để dọn dẹp như xẻng, chổi, bao rác để đẩy bùn ra khỏi nhà. Họ cần hóa chất khử trùng như Chloramine B, Javel để xử lý nguồn nước và môi trường sống, tránh dịch bệnh bùng phát.

Lúc này, gạo, thực phẩm tươi, dầu ăn, nước mắm để nấu một bữa cơm nóng trở nên quan trọng hơn mỳ gói, vì người dân cần phục hồi sức lực sau nhiều ngày mệt mỏi. Bếp gas mini, nồi, xoong, chảo để nấu nướng cũng trở thành nhu cầu thiết yếu khi bếp cũ đã hư hỏng hoàn toàn.

Và cuối cùng, sau khoảng hai đến ba tuần kể từ khi lũ rút, giai đoạn phục hồi dài hạn bắt đầu. Đây là lúc người dân cần được hỗ trợ để tái thiết cuộc sống, khôi phục sinh kế. Nhu cầu chuyển sang những vật dụng phục vụ sản xuất như giống cây trồng, phân bón, thức ăn chăn nuôi, dụng cụ làm nghề như ngư cụ, nông cụ.

Hỗ trợ tiền mặt minh bạch để người dân tự chủ mua sắm những gì họ cần cũng trở nên quan trọng. Các công trình cơ sở hạ tầng như trường học, trạm y tế cần được khôi phục với bàn ghế, sách vở, thiết bị y tế. Đặc biệt, hỗ trợ tâm lý cho người dân, đặc biệt là trẻ em và những người mất nhà, mất người thân, cũng không thể thiếu.

Như vậy, rõ ràng nhu cầu của người dân thay đổi rất lớn qua từng giai đoạn, và việc hiểu rõ điều này sẽ giúp công tác cứu trợ trở nên hiệu quả, tránh lãng phí nguồn lực quý báu của cộng đồng.

Câu chuyện thực tế từ những người trực tiếp trải qua lũ cho thấy rõ sự khác biệt này. Một tình nguyện viên kể lại: Ngày tôi vào làng lũ Hòa Thịnh, Tây Hòa, Phú Yên khi nước chỉ còn sấp ngang bắp chân, thứ nhiều nhà xin không phải đồ ăn mà là một cây gậy cứng để đẩy từng mảng rác ra đường lớn: bùn, nilon, lá mục, phân gia súc, cả xác gà mắc lại. Không có cây cứng, họ phải gạt bằng tay trần.

Đây chính là hình ảnh sinh động nhất về sự chuyển biến nhu cầu. Ba ngày đầu, người ta lo sống còn, cần nước và thức ăn. Nhưng từ ngày thứ tám trở đi, nước lùi dần khỏi sân, mặt đất phủ bùn, nước giếng lẫn tạp chất, trâu bò gà chết dạt vào cạnh tường, người dân đã được lót dạ sẽ xoay sang chuyện dọn lại chỗ ở.

Họ cần xẻng, bao rác, chổi dài, vôi rải nền, dung dịch khử trùng, bộ lọc nước, quần áo sạch, thực phẩm tươi. Việc hiểu rõ ba giai đoạn này – ba ngày đầu để sống sót, bốn đến bảy ngày để hồi sức, từ ngày thứ tám trở đi để phục hồi – là chìa khóa để cứu trợ đạt hiệu quả cao nhất, tránh tình trạng mang sai đồ vào sai thời điểm.

Nguy cơ từ hàng cứu trợ không phù hợp

Hàng cứu trợ không phù hợp không chỉ đơn thuần là vấn đề lãng phí mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ nghiêm trọng cho người dân vùng lũ. Khi các đoàn thiện nguyện dồn dập gửi mỳ gói và quần áo cũ mà không khảo sát nhu cầu thực tế, hệ quả là người dân nhận được núi đồ không dùng được ngay trong khi vẫn thiếu những thứ thiết yếu như thuốc men, băng vệ sinh hay dụng cụ khử trùng.

Một địa phương có thể nhận hàng tấn mỳ tôm nhưng lại không có nước sạch để nấu, khiến người dân phải ăn mỳ sống, vừa xót ruột vừa khát nước. Tình trạng dư thừa mỳ gói và quần áo cũ đã tạo áp lực lớn cho công tác phân loại và lưu trữ tại chỗ, trong khi những vật dụng thực sự cần thiết vẫn khan hiếm.

Đặc biệt nghiêm trọng là vấn đề dinh dưỡng và y tế. Thực phẩm cứu trợ nếu không phù hợp sẽ không đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng cho trẻ nhỏ, người già và phụ nữ mang thai – những đối tượng dễ bị tổn thương nhất trong thiên tai. Trẻ em cần sữa bột, cháo dinh dưỡng và tã bỉm; người già cần thuốc điều trị bệnh mãn tính như huyết áp, tiểu đường; phụ nữ mang thai cần vitamin và thực phẩm mềm dễ tiêu hóa.

Khi những nhu cầu đặc thù này không được đáp ứng, sức khỏe của các nhóm dễ bị tổn thương sẽ bị đe dọa nghiêm trọng. Hơn nữa, việc thiếu vật tư y tế và hóa chất khử trùng sau lũ có thể dẫn đến bùng phát các dịch bệnh như tiêu chảy, đau mắt đỏ, nấm da, viêm đường hô hấp, gây thêm gánh nặng cho hệ thống y tế và làm kéo dài thời gian phục hồi của cộng đồng.

Thực tế đáng lo ngại được ghi nhận tại nhiều điểm cứu trợ. Tại phường Đông Hòa, Đắk Lắk, chị Nguyễn Hiếu hy vọng nhận gói hàng cứu trợ có kèm đồ vệ sinh cá nhân. Mẹ con chị đã dầm mình trong quần áo ướt suốt nhiều ngày, chị sợ khi trời trở lạnh, lũ trẻ viêm phổi mà không còn manh áo khô để thay. Chị Hiếu nói rất cần tã bỉm cho con, băng vệ sinh cho mình nhưng không dám mở lời: Tôi ngại hỏi vì tế nhị, sợ bị đánh giá là đòi hỏi trong lúc nước sôi lửa bỏng, nhưng thực sự chúng quý giá không kém gì thùng mỳ tôm lúc đói.

Anh Văn Chiến, 45 tuổi, ở xã Hòa Thịnh cho biết cả thôn đang rất thiếu chất đốt và thuốc men. Củi ướt sũng khiến việc đun nấu bất khả thi, môi trường ô nhiễm sau lũ cũng khiến nguy cơ nấm da, đau mắt đỏ bùng phát, trong khi thuốc sát trùng và hạ sốt trở nên khan hiếm. Anh nói: Chúng tôi mong nhận được đúng thứ mình cần để tránh lãng phí, sớm ổn định cuộc sống. Những lời chia sẻ này cho thấy, việc cứu trợ không đúng nhu cầu không chỉ không giúp được gì mà còn khiến người dân cảm thấy ngại ngùng, không dám nói ra những gì họ thực sự cần nhất.

Tầm quan trọng của khảo sát nhu cầu tại chỗ

Một trong những bài học quan trọng nhất từ công tác cứu trợ thiên tai là không có hai địa phương nào giống hệt nhau về nhu cầu. Mỗi xã, mỗi thôn bản có điều kiện địa lý, mức độ thiệt hại và nguồn lực sẵn có khác nhau, dẫn đến danh sách đồ cần thiết cũng khác nhau.

Một vùng có thể đang thiếu nước sạch trầm trọng vì giếng bị nhiễm bẩn, trong khi vùng khác lại cần gấp thuốc men vì đang có nhiều người mắc bệnh do ngâm nước lạnh. Nếu không có sự khảo sát kỹ lưỡng tại chỗ, các đoàn cứu trợ có thể mang đến những thứ địa phương đó đã thừa, trong khi bỏ qua những gì họ đang thiếu hụt nhất.

Sự phối hợp chặt chẽ giữa ba bên – chính quyền địa phương, các tổ chức cứu hộ chuyên nghiệp và cá nhân thiện nguyện – là chìa khóa để cứu trợ đạt hiệu quả cao nhất. Chính quyền địa phương là người nắm rõ nhất tình hình thực tế tại từng khu vực, họ có thể lập danh sách chi tiết những gì còn thiếu và những gì đã đủ. Các tổ chức như Mặt trận Tổ quốc, Hội Chữ thập Đỏ có năng lực điều phối và phân phối nguồn lực một cách công bằng, minh bạch.

Còn các cá nhân và nhóm thiện nguyện nếu liên hệ với chính quyền trước khi cứu trợ sẽ biết chính xác mình cần chuẩn bị gì, tránh được tình trạng mang theo đồ không phù hợp. Hệ thống phối hợp này không chỉ giúp tối ưu hóa nguồn lực mà còn đảm bảo mọi hộ dân, đặc biệt những hộ khó khăn nhất ở vùng sâu, vùng xa, đều được tiếp cận đầy đủ các nhu yếu phẩm cần thiết để vượt qua giai đoạn khó khăn và dần dần tái thiết cuộc sống.

Kinh nghiệm từ các tổ chức cứu trợ chuyên nghiệp cho thấy việc khảo sát trước khi cứu trợ là then chốt. Bà Võ Thị Kim Oanh, Phó ban Thường trực Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Đắk Lắk, cho biết lượng lương thực ăn liền như mỳ tôm, bánh mì, nước lọc tại địa phương hiện đã cơ bản đủ dùng.

Dựa trên tình hình thực tế, bà Oanh liệt kê danh mục những vật phẩm người dân đang cần nhất gồm:

– Dụng cụ vệ sinh như xô, thùng đựng nước cỡ lớn trên 15 lít: Trữ nước sạch sinh hoạt và dọn rửa bùn non.

– Đèn pin, đèn tích điện: Chiếu sáng khi lưới điện chưa khôi phục.

– Thuốc chữa cảm cúm, đau đầu, tiêu hóa, trị ghẻ lở, nấm da, đau mắt, dầu gió, bông băng gạc.

– Thuốc sát khuẩn, khử trùng Cloramin B: Xử lý nguồn nước và môi trường.

– Đồ dùng cá nhân như quần áo ấm, chăn màn, đồ lót, băng vệ sinh phụ nữ, tã sữa, bỉm cho trẻ em.

– Vật dụng vệ sinh cá nhân như bàn chải, kem đánh răng, dầu gội đầu, dầu tắm, xà phòng, gel rửa tay, giấy ướt, khăn mặt, khăn tắm.

– Nhiên liệu như bếp gas mini và bình gas: Người dân chủ động nấu nướng, đun sôi nước uống, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.

Danh sách chi tiết này cho thấy mỗi địa phương có nhu cầu riêng, và chỉ khi phối hợp chặt chẽ với chính quyền, các đoàn cứu trợ mới biết chính xác cần mang gì đến.

Ông Ngô Anh Tuấn, người sáng lập nền tảng gây quỹ GiveNow, nhận định rằng công tác cứu trợ chỉ thật sự hiệu quả khi được triển khai dựa trên thực tiễn và được chia thành từng giai đoạn rõ ràng. Theo ông, khi nước mới bắt đầu dâng và người dân còn đang trong vùng ngập, nhu cầu quan trọng nhất là những loại thực phẩm có thể dùng ngay để duy trì sự sống. Nhưng khi nước đã rút, tình hình thay đổi và đây là thời điểm người dân bước vào quá trình tái thiết.

Ông Tuấn nhấn mạnh rằng lúc này, hỗ trợ tiền mặt là phương án hiệu quả nhất để trao quyền chủ động cho người dân mua sắm thứ họ thực sự thiếu. Ông cũng đưa ra khuyến nghị rằng các đoàn thiện nguyện nên phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương hoặc Hội Chữ thập đỏ để phân bổ nguồn lực một cách công bằng, đúng đối tượng và tránh việc các nguồn hàng bị dồn về không hợp lý.

Từ kinh nghiệm ứng phó với nhiều đợt thiên tai trước đây, ông Đàm Quang Tuyến – Phó Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh Thái Nguyên – cho rằng giai đoạn sau lũ cần chuyển trọng tâm sang ba vấn đề cấp bách: làm sạch môi trường, khôi phục hạ tầng và tái thiết sản xuất. Theo ông, trước mắt các địa phương cần chi viện nhân lực để hỗ trợ người dân đẩy lớp bùn non, vệ sinh nhà cửa nhằm phòng ngừa dịch bệnh. Tiếp theo là nguồn kinh phí để sửa chữa trường học, trạm xá, bổ sung sách vở và thiết bị y tế đã bị hư hại. Về lâu dài, để khôi phục sinh kế, người dân rất cần cây, con giống cùng các cơ chế tiếp cận những gói vay vốn ưu đãi.

Riêng đối với thực phẩm, ông Tuyến lưu ý rằng các đoàn thiện nguyện nên xem xét điều chỉnh danh mục hỗ trợ. Do phần lớn tủ lạnh và đồ điện gia dụng của nhiều gia đình đã bị hư hỏng sau lũ, trong khi chợ búa chưa hoạt động trở lại, nhu cầu thực tế của người dân là những mặt hàng nhu yếu phẩm bảo quản được lâu như gạo, dầu ăn, nước mắm và thịt cá đóng hộp. Ông phân tích rằng Mỳ tôm, lương khô các nơi gửi về đã nhiều, bà con không thể ăn mãi. Lúc này, họ cần nguyên liệu thực phẩm căn bản để nấu một bữa cơm nóng, lấy lại sức dựng lại nhà cửa.

Người dân cần gì ngay sau giai đoạn khẩn cấp (0 – 72 giờ) sau lũ?

Ba ngày đầu tiên sau khi lũ dâng là khoảng thời gian sinh tử, khi người dân đang bị mắc kẹt trên gác nhà, mái tôn hoặc những nơi cao ráo tạm bợ, không có điều kiện di chuyển, không thể nấu nướng và đang trong tình trạng thiếu thốn trầm trọng cả về thể chất lẫn tinh thần.

Đây là giai đoạn mà mỗi phút trôi qua đều ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng, khi nước sạch, thực phẩm ăn liền, thuốc men cơ bản và đồ vệ sinh tối thiểu trở thành những nhu yếu phẩm quyết định sự sống còn. Trong hoàn cảnh này, người dân không cần những thứ cồng kềnh hay phức tạp, họ cần những món đồ có thể sử dụng ngay lập tức mà không cần chế biến hay chuẩn bị.

Ưu tiên hàng đầu là giúp họ duy trì sức lực, tránh mất nước, ngăn ngừa bệnh tật cấp tính và giữ gìn vệ sinh cơ bản để chờ đến khi nước rút và tình hình ổn định hơn.

Nhu yếu phẩm ăn liền, giàu năng lượng

Trong 72 giờ đầu tiên sau khi lũ dâng, khi người dân đang bị mắc kẹt trên gác nhà hoặc mái tôn, không có điều kiện nấu nướng, thực phẩm ăn liền giàu năng lượng là lựa chọn sinh tồn quan trọng nhất. Những món ăn cần ưu tiên là bánh mỳ đóng gói, bánh quy giàu năng lượng, cháo dinh dưỡng ăn liền, ngũ cốc và sữa tươi hoặc sữa hộp, đặc biệt dành cho trẻ em và người già.

Đây là những thực phẩm có thể mở ra ăn ngay mà không cần chế biến, cung cấp đủ calo để duy trì sức lực trong điều kiện thiếu thốn. Bánh mỳ và bánh quy nên chọn loại đóng gói kín, chống ẩm tốt để có thể bảo quản trong môi trường ẩm ướt của vùng lũ.

Cháo dinh dưỡng ăn liền là lựa chọn đặc biệt phù hợp vì nó vừa dễ tiêu hóa, vừa cung cấp đủ protein và vitamin cần thiết, phù hợp cho cả người lớn và trẻ nhỏ. Ngũ cốc dinh dưỡng dạng thanh hoặc hộp nhỏ cũng rất tiện lợi vì gọn nhẹ, dễ vận chuyển và có thể ăn ngay khi đói.

Sữa tươi hoặc sữa hộp, đặc biệt sữa công thức dành cho trẻ em, là nhu yếu phẩm không thể thiếu vì trẻ nhỏ không thể ăn được nhiều loại thức ăn khác. Tuy nhiên, cần lưu ý chọn những loại thực phẩm có hạn sử dụng dài và khả năng bảo quản tốt trong điều kiện không có tủ lạnh, đồng thời tránh gửi quá nhiều mỳ gói – loại thực phẩm tuy phổ biến nhưng lại cần nước sạch để nấu, trong khi nguồn nước sạch vào những ngày đầu sau lũ là vô cùng khan hiếm.

Kinh nghiệm thực tế từ vùng lũ cho thấy rõ tầm quan trọng của việc lựa chọn đúng loại thực phẩm. Tại Hòa Xuân, Đắk Lắk, nước lên tới mái tôn, người dân ngồi trên mái nhà hoặc bám cửa sổ. Khi nghe tiếng ca nô, họ chìa cái rổ, cái nón, cái thau, những tiếng gọi lặp lại: xin ít gạo, thuốc cảm, băng vệ sinh, nước sạch. Một cụ già nhận hộp cơm nóng từ tình nguyện viên, tay run rẩy cầm chiếc muỗng nhựa, xúc từng muỗng nhỏ, hạt ra hạt vào.

Khi được mời uống nước, cụ lắc đầu, bảo ăn đã, uống vào hay nghẹn. Giữa nhiều thùng hàng cứu trợ còn nằm trên ghe, cụ chỉ xin hộp cơm nóng để ăn ngay. Câu chuyện này phản ánh chính xác nhu cầu: trong ba ngày đầu, người dân không thể đun nấu, không nhóm lửa, món cần nhất là nước uống dùng ngay, cơm hoặc đồ ăn mở ra ăn ngay được, thuốc hạ sốt và vài món vệ sinh cơ bản. Mỳ gói chỉ phù hợp khi đã có nước sạch và bếp, mà nhiều nhà chưa có, buộc họ phải ăn mỳ sống, vừa xót ruột vừa khát nước. Đây là bài học quý giá cho mọi đợt cứu trợ bão lũ tiếp theo.

Nguồn nước uống – ưu tiên hàng đầu

Nước uống là nhu yếu phẩm quan trọng bậc nhất trong giai đoạn khẩn cấp, vì con người có thể sống vài ngày không ăn nhưng không thể sống thiếu nước. Sau lũ, nguồn nước giếng bị nhiễm bẩn, nước máy bị cắt, người dân buộc phải uống nước mưa hoặc nước lũ đục ngầu, dễ dẫn đến các bệnh đường tiêu hóa nguy hiểm.

Do đó, nước đóng chai, đặc biệt là các chai lớn 5 lít hoặc 20 lít, là vật phẩm cần được ưu tiên hàng đầu khi cứu trợ. Nước tinh khiết đóng chai không chỉ dùng để uống mà còn dùng để pha sữa cho trẻ em, rửa vết thương và các nhu cầu vệ sinh cơ bản.

Bên cạnh nước đóng chai, viên khử khuẩn nước như Aquatabs hoặc Clorin cũng rất cần thiết để người dân có thể tự xử lý nguồn nước sẵn có khi nước đóng chai không đủ dùng. Các bình lọc nước đơn giản dạng cá nhân hoặc gia đình, không cần điện, có thể giúp lọc nước lũ hoặc nước mưa thành nước uống được, đặc biệt hữu ích cho các khu vực bị cô lập lâu dài.

Gói oresol để tránh mất nước cũng là vật dụng y tế quan trọng, vì sau lũ nhiều người bị tiêu chảy do uống phải nước bẩn hoặc do vệ sinh kém, dẫn đến mất nước nghiêm trọng. Oresol giúp bù đắp lượng nước và điện giải bị mất, ngăn ngừa tình trạng suy kiệt và các biến chứng nguy hiểm, đặc biệt quan trọng đối với trẻ em và người cao tuổi – hai nhóm có nguy cơ mất nước cao nhất.

Thực tế cho thấy nhu cầu nước sạch trong những ngày đầu sau lũ là vô cùng cấp bách và có thể quyết định sự sống còn. Tại nhiều khu vực bị cô lập, người dân buộc phải uống nước mưa hứng từ mái nhà hoặc nước lũ đã lắng, dẫn đến tình trạng tiêu chảy, đau bụng hàng loạt. Một bà mẹ ở Hòa Vinh cho biết con bà sốt từ đêm qua vì đã uống nước không sạch, nhưng không có thuốc để điều trị.

Nhiều gia đình khác cũng gặp tình trạng tương tự, đặc biệt là trẻ nhỏ và người già có sức đề kháng kém. Việc cung cấp nước đóng chai trong giai đoạn này không chỉ giúp người dân tránh được các bệnh lây qua đường nước mà còn đảm bảo họ có đủ sức lực để vượt qua những ngày khó khăn nhất. Các chuyên gia khuyến cáo mỗi người cần ít nhất 3 lít nước sạch mỗi ngày để duy trì sức khỏe cơ bản, do đó việc ưu tiên cung cấp nước đóng chai hoặc thiết bị lọc nước di động trong giai đoạn khẩn cấp là nhiệm vụ sống còn không thể hoãn lại.

Thuốc men và vật tư y tế

Môi trường sau lũ là điều kiện lý tưởng cho các bệnh lây lan, khiến thuốc men và vật tư y tế trở thành nhu cầu cấp thiết không kém gì thực phẩm và nước uống. Các loại thuốc cần thiết nhất bao gồm thuốc tiêu chảy, thuốc cảm sốt, thuốc dị ứng, dung dịch sát khuẩn, thuốc trị nấm và thuốc nhỏ mắt.

Thuốc tiêu chảy như Smecta, than hoạt tính là cần thiết vì đa số người dân sau lũ đều gặp vấn đề về tiêu hóa do uống nước không sạch hoặc ăn thức ăn không đảm bảo vệ sinh. Thuốc hạ sốt và giảm đau như Paracetamol cần có sẵn trong mỗi bộ sơ cứu vì nhiều người bị sốt, đau đầu, đau nhức cơ thể sau khi ngâm nước lạnh lâu ngày.

Bộ sơ cứu cần được chuẩn bị đầy đủ gồm gạc, băng, bông, cồn 70 độ, nước muối sinh lý và băng cá nhân. Những vật dụng này giúp xử lý các vết thương nhỏ, trầy xước, hoặc vết cắt do vật sắc khi lội nước, tránh nhiễm trùng. Dung dịch sát khuẩn như Betadine, cồn iod cũng rất cần thiết để rửa vết thương và khử trùng.

Thuốc trị nấm da đặc biệt quan trọng vì sau khi ngâm nước lâu, da người dễ bị nấm, ngứa ngáy, khó chịu. Thuốc nhỏ mắt để điều trị đau mắt đỏ – bệnh thường bùng phát sau lũ do nước bẩn văng vào mắt – cũng cần được chuẩn bị. Ngoài ra, khẩu trang y tế, găng tay cao su và gel rửa tay sát khuẩn là những vật dụng bảo vệ cần thiết giúp người dân tránh tiếp xúc trực tiếp với mầm bệnh, đặc biệt khi phải di chuyển qua vùng nước lũ bẩn thỉu hoặc dọn dẹp xác động vật chết.

Tình hình y tế sau lũ luôn là vấn đề đáng lo ngại nhất. Theo ghi nhận từ các trạm y tế vùng lũ, trong tuần đầu sau khi nước rút, số ca mắc bệnh đường tiêu hóa tăng gấp 3 – 4 lần so với bình thường, chủ yếu là tiêu chảy cấp, đau bụng, nôn mửa do uống phải nước bẩn. Bệnh về da cũng gia tăng đáng kể với các triệu chứng như ngứa, nổi mẩn đỏ, nhiễm trùng da do ngâm nước lâu.

Đặc biệt, bệnh đau mắt đỏ thường bùng phát thành dịch nhỏ sau 5 – 7 ngày khi nước rút, lây lan nhanh trong cộng đồng nếu không được kiểm soát kịp thời. Chị Hoàng Thu, trưởng một nhóm thiện nguyện tại Thanh Trì, Hà Nội, chia sẻ kinh nghiệm nhiều năm đi cứu trợ thiên tai: Tại các vùng ngập sâu, bùn đất vùi lấp, việc mua bán đình trệ, người dân không thể tìm đâu ra đồ thay thế. Những vật dụng cá nhân giúp bà con tránh được bệnh tật sau lũ, sớm tái thiết cuộc sống, quan trọng không kém miếng ăn. Do đó, việc chuẩn bị bộ y tế đầy đủ với thuốc men phù hợp và vật tư sơ cứu cơ bản là nhiệm vụ bắt buộc trong mọi đợt cứu trợ, giúp người dân tự xử lý các vấn đề sức khỏe thông thường mà không cần phải di chuyển xa đến trạm y tế.

Vật dụng sinh tồn trong những ngày đầu

Trong bóng tối của những đêm sau lũ, khi lưới điện bị cắt và sóng điện thoại chập chờn, những vật dụng sinh tồn cơ bản trở thành phao cứu sinh cho người dân. Đèn pin, pin dự phòng, pin tiểu và nến là những thứ cần thiết nhất để chiếu sáng khi lưới điện chưa khôi phục.

Đèn pin sạc tích điện hoặc đèn năng lượng mặt trời đặc biệt hữu ích vì không cần pin thay thế và có thể sử dụng lâu dài. Nến nên chọn loại to, cháy lâu, và cần có diêm hoặc bật lửa kèm theo. Tuy nhiên, cần cẩn thận khi sử dụng nến để tránh cháy nổ, đặc biệt trong môi trường còn nhiều vật liệu dễ cháy.

Bộ dụng cụ đa năng kiểu dao xếp Thụy Sĩ rất hữu ích vì tích hợp nhiều chức năng như dao, kéo, dụng cụ mở hộp, tuốc nơ vít, giúp giải quyết nhiều tình huống khẩn cấp. Bật lửa chống nước để nhóm lửa khi cần cũng là vật dụng sinh tồn quan trọng. Áo mưa và ủng đi mưa giúp người dân di chuyển trong điều kiện mưa vẫn còn rơi và nước vẫn ngập mà không bị ướt toàn thân, tránh bị cảm lạnh.

Chăn mỏng hoặc tấm giữ nhiệt bạc (còn gọi là chăn cứu sinh) vô cùng quan trọng để giữ ấm cơ thể vào ban đêm, đặc biệt khi quần áo đang ướt và nhiệt độ xuống thấp. Tấm bạc giữ nhiệt này rất nhẹ, gọn nhưng có khả năng giữ ấm tốt, thường được sử dụng trong các bộ sơ cứu khẩn cấp.

Cuối cùng, túi khô hoặc túi chống nước để bảo quản giấy tờ tùy thân, tiền, điện thoại là vật dụng không thể thiếu, giúp những thứ quan trọng không bị ướt và hư hỏng, đảm bảo người dân vẫn có giấy tờ để chứng minh danh tính và liên lạc khi cần thiết. Đặc biệt, việc được mặc quần áo sạch sẽ, ngủ trên chăn khô và có không gian riêng tư để thay đồ đã giúp người dân lấy lại chút phẩm giá và hy vọng sau những ngày kiệt quệ.

Những vật dụng tuy nhỏ nhưng có thể cứu sống con người trong điều kiện khắc nghiệt. Câu chuyện về một gia đình tại Hòa Xuân cho thấy tầm quan trọng của những món đồ sinh tồn cơ bản. Khi nước lên nhanh vào đêm khuya, gia đình chỉ kịp bế hai đứa con nhỏ chạy lên gác, mọi thứ bên dưới đều bị ngập.

May mắn họ có một chiếc đèn pin còn pin, giúp họ nhìn thấy đường đi trong bóng tối và phát tín hiệu cho đội cứu hộ biết vị trí. Họ cũng có một tấm bạc giữ nhiệt mà người thân gửi từ đợt lũ trước, giúp hai đứa nhỏ không bị hạ thân nhiệt trong đêm lạnh mưa gió. Chiếc túi khô đựng giấy tờ và tiền giúp họ còn có căn cước để chứng minh danh tính khi nhận cứu trợ sau này.

Những vật dụng tưởng chừng không quan trọng này đã trở thành phao cứu sinh thực sự. Ngược lại, nhiều gia đình khác không chuẩn bị gì, phải sống trong bóng tối nhiều ngày, trẻ nhỏ run rẩy vì lạnh, giấy tờ quan trọng bị ướt nát không còn sử dụng được. Điều này cho thấy việc phổ biến kiến thức về bộ sinh tồn khẩn cấp cho người dân vùng thường xuyên có lũ là vô cùng cần thiết, giúp họ chủ động chuẩn bị và tăng cơ hội sống sót khi thiên tai ập đến.

Đồ dùng vệ sinh cá nhân

Vệ sinh cá nhân trong điều kiện sau lũ không chỉ là vấn đề sạch sẽ mà còn là việc bảo vệ sức khỏe và phẩm giá con người. Sau nhiều ngày dầm mình trong nước lũ, không có chỗ tắm rửa đàng hoàng, người dân rất cần xà phòng, sữa tắm, dầu gội dạng gói nhỏ để làm sạch cơ thể và tóc.

Xà phòng nên chọn loại có tính sát khuẩn để diệt vi khuẩn trên da, tránh nhiễm trùng. Sữa tắm và dầu gội dạng gói nhỏ rất tiện lợi vì dễ phân phát, dễ sử dụng và không chiếm nhiều không gian. Bàn chải và kem đánh răng cũng là nhu cầu cơ bản để duy trì vệ sinh răng miệng, tránh các bệnh về răng lợi trong điều kiện sinh hoạt khó khăn.

Giấy vệ sinh là vật dụng thiết yếu nhưng thường bị bỏ quên trong các đợt cứu trợ. Khăn ướt kháng khuẩn rất hữu ích khi không có nước để rửa tay hoặc lau mặt, giúp duy trì vệ sinh cơ bản. Băng vệ sinh cho phụ nữ là nhu yếu phẩm đặc biệt quan trọng nhưng thường bị bỏ qua vì tính tế nhị của nó.

Nhiều phụ nữ trong vùng lũ không dám nói ra nhu cầu này nhưng thực tế đây là vật dụng họ cần gấp để duy trì vệ sinh và phẩm giá cá nhân. Việc thiếu băng vệ sinh không chỉ gây khó chịu mà còn có thể dẫn đến nhiễm trùng phụ khoa nghiêm trọng. Do đó, các đoàn cứu trợ nên chủ động đưa băng vệ sinh vào danh sách hàng hóa, đóng gói riêng biệt và kín đáo để phụ nữ có thể nhận một cách thoải mái nhất.

Vấn đề vệ sinh cá nhân, tuy tế nhị nhưng vô cùng quan trọng, thường bị bỏ qua trong cứu trợ. Sau ba ngày kêu gọi, nhóm thiện nguyện của chị Hoàng Thu tại Thanh Trì, Hà Nội, ngoài 25 tấn gạo và áo ấm, ưu tiên đóng gói các thùng hàng chứa băng vệ sinh, đồ lót, tã bỉm và xà phòng.

Chị Thu nhận ra từ kinh nghiệm thực tế rằng những vật dụng này rất khó tìm tại các vùng ngập sâu, bùn đất vùi lấp, việc mua bán đình trệ. Chị Thanh Ly, 40 tuổi, Hà Nội cũng hiểu điều này khi từng trải qua cảnh ngập lụt, hiểu cảm giác phụ nữ đến kỳ sinh lý mà không có đồ dùng bức bối ra sao. Chị cẩn thận chia băng vệ sinh và quần lót vào từng túi zip, ghi rõ kích cỡ để người nhận dùng được ngay, giải thích: Thực phẩm giúp no bụng, nhưng đồ vệ sinh giúp họ giữ được phẩm giá và sức khỏe. Suy nghĩ này phản ánh đúng thực tế: trong hoàn cảnh khốn khó, việc duy trì vệ sinh cá nhân không chỉ bảo vệ sức khỏe mà còn giúp người dân giữ được lòng tự trọng, không cảm thấy mình bị đối xử như những người vô gia cư. Đó chính là sự tôn trọng con người một cách toàn diện nhất.

Hỗ trợ đặc biệt cho nhóm dễ tổn thương

Trẻ nhỏ, người già và phụ nữ mang thai là ba nhóm dễ bị tổn thương nhất trong thiên tai, cần có sự chăm sóc đặc biệt với những nhu yếu phẩm riêng. Đối với trẻ nhỏ, sữa bột là nhu yếu phẩm số một vì nhiều em còn bú, không thể ăn cơm. Sữa bột cần chọn đúng độ tuổi, ưu tiên các loại sữa công thức phổ biến, dễ mua.

Cháo dinh dưỡng ăn liền dành cho trẻ em cũng rất cần thiết, giúp bé có đủ dinh dưỡng khi không có điều kiện nấu nướng. Tã giấy là vật dụng không thể thiếu, vì trẻ nhỏ không thể tự kiểm soát vệ sinh, và việc thiếu tã trong môi trường ẩm ướt, bẩn thỉu sẽ khiến trẻ dễ bị viêm da, nhiễm trùng da nghiêm trọng.

Người già thường mắc các bệnh mãn tính cần dùng thuốc đều đặn, do đó thuốc điều trị huyết áp, thuốc tiểu đường, thuốc tim mạch là những thứ cần được ưu tiên. Canxi và vitamin tổng hợp cho người cao tuổi giúp duy trì sức khỏe xương khớp và tăng cường sức đề kháng. Thực phẩm mềm, dễ nhai như cháo, sữa, bánh mềm cũng phù hợp hơn với người già vì họ thường gặp vấn đề về răng miệng.

Đối với phụ nữ mang thai, vitamin tổng hợp cho bà bầu, nước điện giải để bù nước và thực phẩm mềm, giàu dinh dưỡng là những gì cần thiết nhất. Phụ nữ mang thai rất dễ bị mất nước, suy dinh dưỡng và stress trong điều kiện thiên tai, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thai nhi. Do đó, việc hỗ trợ đặc biệt cho nhóm này không chỉ là nhân đạo mà còn là trách nhiệm của cộng đồng trong việc bảo vệ thế hệ tương lai.

Những câu chuyện thực tế từ vùng lũ cho thấy nỗi đau của các nhóm dễ bị tổn thương. Một bà mẹ trẻ ôm con 6 tháng tuổi trên mái nhà, em bé khóc suốt vì đói nhưng bà không còn sữa để cho con bú do stress và sợ hãi. Khi đội cứu hộ mang sữa công thức đến, em bé mới ngừng khóc và ngủ yên. Một cụ già 78 tuổi bị bệnh tim phải uống thuốc đều đặn mỗi ngày, nhưng nước lũ cuốn mất hết thuốc men, khiến cụ đau ngực, khó thở. May mắn đoàn thiện nguyện có mang theo thuốc tim mạch nên cụ được uống kịp thời.

Một phụ nữ mang thai 7 tháng phải chen chúc trong nhà chật hẹp với hàng chục người khác, không có chỗ nằm nghỉ ngơi, không có thức ăn bổ dưỡng, khiến thai nhi trong bụng bất thường. Những câu chuyện này nhắc nhở chúng ta rằng trong mọi đợt cứu trợ, cần có sự quan tâm đặc biệt đến các nhóm yếu thế. Việc chuẩn bị riêng các gói hỗ trợ cho trẻ nhỏ (sữa, tã, cháo dinh dưỡng), người già (thuốc điều trị mãn tính, thực phẩm mềm), và phụ nữ mang thai (vitamin, nước điện giải, thực phẩm giàu dinh dưỡng) không chỉ là trách nhiệm nhân đạo mà còn là yêu cầu bắt buộc để đảm bảo không ai bị bỏ rơi trong hoàn cảnh khó khăn.

Người dân cần gì ngay sau giai đoạn nước bắt đầu rút (3 – 15 ngày) sau lũ?

Khi mực nước bắt đầu hạ dần và người dân có thể bước xuống mặt đất, một thử thách mới nặng nề hơn hiện ra trước mắt: lớp bùn non dày cộp phủ kín mọi ngóc ngách, xác động vật chết nằm la liệt, mùi hôi thối bốc lên nồng nặc, và nguy cơ dịch bệnh rình rập từng giờ.

Đây là giai đoạn phục hồi sớm, khi người dân không còn lo sinh tồn trước mắt nhưng phải đối mặt với nhiệm vụ nặng nề là dọn dẹp, khử trùng và tái thiết không gian sống. Nhu cầu của họ chuyển từ thực phẩm ăn liền sang các dụng cụ làm sạch, hóa chất phòng dịch, thực phẩm tươi để nấu nướng và quần áo sạch để thay thế bộ đồ ướt át nhiều ngày. Giai đoạn này thường kéo dài từ một đến hai tuần, là thời điểm then chốt quyết định tốc độ phục hồi và khả năng phòng ngừa dịch bệnh bùng phát sau thiên tai.

Dụng cụ dọn dẹp – vệ sinh nhà cửa

Khi nước lũ bắt đầu rút, để lại phía sau là một lớp bùn non dày cộp, lẫn đủ thứ rác rưởi, xác động vật chết và mùi hôi thối nồng nặc. Đây là lúc người dân cần các dụng cụ dọn dẹp như xẻng, cuốc nhỏ, chổi cứng để gạt từng lớp bùn ra khỏi nhà. Xẻng và cuốc giúp xúc bùn dày cộp, trong khi chổi cứng có cán dài giúp quét sạch những góc khó tiếp cận.

Dụng cụ cạo bùn và máy xịt rửa áp lực cao (nếu có điện và nước) sẽ rất hữu ích để làm sạch nền nhà, tường và các bề mặt bị bám bùn khô cứng. Tuy nhiên, không phải gia đình nào cũng có máy xịt, nên chổi và xẻng vẫn là công cụ chính yếu nhất.

Bao tải và túi rác lớn, bền chắc là vật dụng không thể thiếu để đựng rác, bùn và các chất thải sau lũ. Mỗi nhà cần ít nhất vài chục túi rác vì khối lượng rác sau lũ là rất lớn, từ bùn đất, lá cây, nilon, đến xác động vật. Găng tay cao su dày, kín đáo đến khuỷu tay là vật dụng bảo hộ quan trọng, bảo vệ đôi tay khỏi vi khuẩn, hóa chất và vật sắc khi dọn dẹp.

Khẩu trang N95 hoặc khẩu trang y tế 4 lớp cần thiết để lọc bụi, mùi hôi và vi khuẩn khi làm việc trong môi trường bẩn, ngột ngạt. Người dân cần được trang bị đầy đủ những dụng cụ này để có thể nhanh chóng làm sạch nhà cửa, tạo không gian sống tạm thời an toàn, tránh các bệnh lây lan và chuẩn bị cho giai đoạn phục hồi tiếp theo.

Kinh nghiệm từ những người đã trực tiếp tham gia dọn dẹp sau lũ cho thấy sự thiếu hụt dụng cụ là một trở ngại lớn. Tại xã Diên Khánh, Khánh Hòa, đôi vợ chồng lớn tuổi gần như bất lực trước khối bùn đặc quánh phủ kín nền nhà. Khi đoàn thiện nguyện mang vào hai thùng nước và hai thùng mì, bà chỉ nhẹ nhàng nói: Các con mang mỳ cho người khác đi, để lại cho ông bà một thùng nước thôi. Giờ ông bà chỉ cần người phụ dọn bùn và đem mấy đồ điện bị hư ra ngoài, chứ đồ ăn còn mỳ tôm, ăn sống tạm cũng được. Câu nói ấy lặp lại trong nhiều ngôi nhà khác. Ba nhu cầu cấp thiết nhất lúc này là: nước sạch để rửa, nhân lực dọn bùn và vật dụng để đẩy bùn ra ngoài.

Chị Thanh Trang ở Diên Khánh chia sẻ: Nhà cửa, sân vườn toàn bùn. Người dân mong có xe bồn chở nước sạch chạy qua để phun xịt, rửa nền nhà. Không có nước, thật sự không dọn nổi. Anh Công Thành cũng cho biết: Vựa trái cây tôi bị nước tràn vào, hàng hóa nát hết. Giờ cần nhất là xẻng, cây gạt bùn, bao rác. Không có dụng cụ thì đứng nhìn, đành bó tay. Những lời kể này phản ánh đúng thực tế: dụng cụ dọn dẹp đơn giản nhưng lại là thứ người dân cần gấp nhất để có thể tự lực khôi phục không gian sống.

Hóa chất khử trùng – phòng dịch

Sau khi gạt sạch lớp bùn, công việc tiếp theo không kém phần quan trọng là khử trùng toàn bộ ngôi nhà để tiêu diệt vi khuẩn, virus và các mầm bệnh còn sót lại. Chloramine B và Javel là hai loại hóa chất khử trùng phổ biến nhất, được khuyến cáo sử dụng để rải trên nền nhà, tường và các khu vực đã bị nước lũ ngập. Chloramine B dạng bột có thể rải trực tiếp hoặc pha với nước để lau chùi, có tác dụng diệt khuẩn mạnh. Javel dạng lỏng thường được pha loãng theo tỷ lệ để lau sàn, tường, bề mặt bếp và nhà vệ sinh, giúp khử mùi hôi và diệt vi khuẩn hiệu quả.

Nước lau sàn diệt khuẩn chuyên dụng cũng rất cần thiết để dọn dẹp hàng ngày sau khi đã khử trùng ban đầu. Thuốc xịt muỗi, nhang muỗi và các loại dụng cụ diệt côn trùng trở nên quan trọng vì môi trường ẩm ướt sau lũ là điều kiện lý tưởng cho muỗi sinh sôi nảy nở, dẫn đến nguy cơ cao bùng phát sốt xuất huyết và sốt rét.

Dung dịch khử khuẩn chuyên dụng cho nhà vệ sinh giúp làm sạch bồn cầu, bồn rửa – những nơi dễ tích tụ vi khuẩn nhất. Ngoài ra, vôi bột để rải sân, rải nền nhà trước khi khử trùng cũng là biện pháp truyền thống nhưng hiệu quả, giúp hút ẩm và diệt một phần vi khuẩn. Việc khử trùng cần được thực hiện kỹ lưỡng và đúng cách, theo hướng dẫn của ngành y tế, để đảm bảo môi trường sống thực sự an toàn trước khi người dân trở về sinh hoạt bình thường.

Công tác khử trùng sau lũ không chỉ là vấn đề vệ sinh mà còn là biện pháp phòng ngừa dịch bệnh quan trọng nhất. Theo khuyến cáo của các chuyên gia y tế, môi trường sau lũ lụt là nơi lý tưởng cho vi khuẩn, virus và ký sinh trùng phát triển. Nước lũ mang theo rất nhiều tác nhân gây bệnh từ phân động vật, xác chết, rác thải, hóa chất độc hại.

Nếu không được xử lý kịp thời, những mầm bệnh này sẽ lây lan nhanh chóng, gây ra các dịch bệnh nguy hiểm như tả, thương hàn, leptospirosis, viêm gan A. Đặc biệt, bùn đất sau lũ chứa lượng lớn vi khuẩn gây bệnh đường tiêu hóa và da liễu. Việc sử dụng Chloramine B hoặc Javel đúng cách theo hướng dẫn của ngành y tế có thể tiêu diệt 99% vi khuẩn gây bệnh trên bề mặt.

Tuy nhiên, người dân cần được hướng dẫn cụ thể về tỷ lệ pha loãng, cách rải, thời gian tác dụng để đảm bảo hiệu quả và an toàn. Ngoài ra, việc khử trùng cần được thực hiện ít nhất hai lần: lần đầu ngay sau khi gạt sạch bùn, lần thứ hai sau khi lau chùi toàn bộ nhà cửa. Chỉ khi môi trường sống được khử trùng triệt để, người dân mới có thể an tâm trở về sinh hoạt bình thường mà không lo lắng về nguy cơ nhiễm bệnh.

Thực phẩm tươi – đồ dùng nấu nướng

Sau giai đoạn sơ tán khẩn cấp, khi người dân bắt đầu ổn định lại và có điều kiện nấu nướng, nhu cầu về thực phẩm tươi và dụng cụ nhà bếp trở nên cấp thiết. Gạo là nhu yếu phẩm quan trọng nhất vì đây là nguồn cung cấp năng lượng chủ yếu cho người Việt.

Mỗi hộ gia đình cần ít nhất vài chục ký gạo để duy trì bữa ăn trong vài tuần đầu. Trứng, thịt đóng hộp, cá đóng hộp là những nguồn protein dễ bảo quản, không cần tủ lạnh. Rau củ như khoai lang, khoai tây, bí đỏ, su hào là những loại dễ bảo quản lâu, giàu dinh dưỡng và phù hợp để nấu cơm hàng ngày.

Về dụng cụ nấu nướng, nhiều gia đình đã mất hết đồ dùng nhà bếp sau lũ, do đó bếp gas mini kèm bình gas dự phòng là vật dụng thiết yếu để họ có thể tự nấu ăn. Nồi nhỏ, chảo, bộ muỗng đũa và chén bát là những thứ cơ bản nhất cần được hỗ trợ. Dao nhà bếp, thớt, và vài dụng cụ đơn giản khác giúp người dân có thể chế biến thức ăn một cách cơ bản.

Lương thực dài ngày như gạo dinh dưỡng, lương khô, mỳ gạo khô cũng cần được dự trữ để phòng trường hợp nguồn cung cấp thực phẩm tươi bị gián đoạn. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng thực phẩm cứu trợ nên đa dạng, không chỉ mỳ gói mà cần có gạo, dầu ăn, nước mắm, muối, đường – những nguyên liệu cơ bản để người dân có thể tự nấu những bữa cơm đủ chất, lấy lại sức khỏe sau những ngày kiệt quệ.

Nhu cầu chuyển từ thực phẩm ăn liền sang thực phẩm tươi và dụng cụ nấu nướng phản ánh sự chuyển biến quan trọng trong tâm lý và thể chất của người dân. Sau nhiều ngày sống qua từng bữa với mỳ gói, bánh khô, cơ thể người dân suy yếu do thiếu chất dinh dưỡng cần thiết. Họ khao khát một bữa cơm nóng với món mặn, vừa để lấy lại sức lực vừa để tìm lại cảm giác bình thường của cuộc sống.

Từ ngày thứ tư đến ngày thứ bảy sau lũ, ca nô mới vào sâu được, người dân đã trải nhiều bữa mì, uống nước mưa, sức giảm nhanh. Họ cần cơm nóng, món mặn, cần gạo để chuẩn bị lại bếp, thuốc tiêu hóa và hô hấp, nước lọc và chăn khô. Một người dân tại Hòa Thịnh chia sẻ: Có năm, hai tuần sau nước đã rút sạch, sân khô, bùn gom thành đống ở mép đường, nhà này nhà kia bắt đầu rửa nền, chùi tường. Nhưng vẫn có đoàn mang vào những thùng mì. Bà con nhận, đặt gọn vào góc. Không ai dám chê, một phần vì sợ người cho buồn, phần khác vì sợ bị nói kén chọn. Nhưng họ ước, giá có thể đổi những thùng mỳ đó lấy gạo, dầu ăn, nước mắm để nấu một bữa cơm thật sự. Đây là mong muốn chân thật của người dân, phản ánh đúng nhu cầu thực tế trong giai đoạn phục hồi sớm.

Vật dụng sinh hoạt

Quần áo và đồ dùng sinh hoạt cá nhân là những thứ người dân cần thay thế sau khi mọi thứ bị ngập úng. Quần áo mới, đặc biệt là quần áo mùa lạnh như áo ấm, áo khoác, quần dài, cần được ưu tiên vì sau lũ thời tiết thường trở lạnh.

Quần áo nên được phân loại kỹ theo độ tuổi và giới tính để người nhận dùng được ngay, tránh tình trạng nhận được quần áo không vừa hoặc không phù hợp. Mền, chăn, khăn tắm và chiếu là những vật dụng thiết yếu để ngủ nghỉ, giữ ấm cơ thể vào ban đêm. Nhiều gia đình đã mất hết mền chăn sau lũ, buộc phải ngủ trên nền xi măng trần trụi, dễ dẫn đến ốm lạnh.

Xô, chậu, thau giặt là những dụng cụ đựng nước và giặt giũ cơ bản mà mọi nhà đều cần. Sau lũ, nhiều xô chậu bị trôi mất hoặc vỡ, trong khi nhu cầu dọn dẹp, trữ nước và giặt giũ lại rất lớn. Ngoài ra, một số vật dụng sinh hoạt khác như giá phơi quần áo, móc treo đồ, rổ nhựa cũng hữu ích để sắp xếp lại không gian sống.

Những món đồ này tuy nhỏ nhặt nhưng lại rất cần thiết để người dân có thể dần dần sắp xếp lại cuộc sống hàng ngày, tạo cảm giác bình thường trở lại sau cơn ác mộng thiên tai. Đặc biệt, việc được mặc quần áo sạch sẽ, ngủ trên chăn khô và có không gian riêng tư để thay đồ đã giúp người dân lấy lại chút phẩm giá và hy vọng sau những ngày kiệt quệ.

Sự khác biệt giữa có và không có đồ dùng sinh hoạt cơ bản là rất lớn. Một gia đình tại Hòa Vinh chia sẻ, sau khi nước rút, họ phải ngủ trên nền xi măng ướt suốt một tuần vì mất hết chăn màn. Ban đêm trời lạnh, cả gia đình co ro, trẻ nhỏ ho liên tục, người lớn cũng ốm theo. Chỉ đến khi nhận được mền và chiếu mới từ đoàn cứu trợ, họ mới có thể ngủ được một giấc ngon.

Tương tự, việc không có xô chậu để chứa nước làm gia đình khác rất khó khăn trong việc trữ nước sinh hoạt và dọn dẹp nhà cửa. Họ phải dùng túi nilon buộc kín để chứa nước, vừa bất tiện vừa dễ rách. Quần áo mới cũng quan trọng không kém. Một thanh niên kể, sau lũ anh chỉ còn một bộ quần áo ướt sũng, không có gì để thay.

Anh phải mặc bộ đó suốt ba ngày, vừa ngứa ngáy vừa ngại gặp người. Khi nhận được bộ quần áo mới, anh mới dám ra đường tìm việc làm, cảm thấy mình là con người bình thường trở lại. Đặc biệt, việc được mặc quần áo sạch sẽ, ngủ trên chăn khô và có không gian riêng tư để thay đồ đã giúp người dân lấy lại chút phẩm giá và hy vọng sau những ngày kiệt quệ. Đó là điều không thể đo lường bằng tiền.

Sửa chữa – khắc phục hư hại ban đầu

Sau khi làm sạch bùn đất và khử trùng xong, người dân cần tiến hành sửa chữa những hư hại ban đầu để ngôi nhà có thể ở được trở lại. Máy bơm nước mini hoặc máy hút bùn là thiết bị vô cùng hữu ích trong giai đoạn này, giúp hút nước tích đọng trong các hốc tường, hầm nhà và những khu vực thấp trũng mà việc tát bằng tay rất khó khăn.

Nhiều gia đình có thể dùng chung một máy bơm, do đó nếu mỗi thôn có vài chiếc máy bơm thì cả thôn có thể luân phiên sử dụng để dọn dẹp nhanh hơn. Máy bơm cũng giúp rút nước trong giếng bị nhiễm bẩn, làm sạch giếng để có thể sử dụng lại nguồn nước ngầm.

Dây điện và bóng đèn là những vật dụng cần thiết vì hầu hết các hệ thống điện trong nhà đều bị ngập nước, đoản mạch hoặc hư hỏng. Người dân cần thay dây điện mới, lắp bóng đèn mới để có ánh sáng sinh hoạt cơ bản. Tuy nhiên, việc sửa chữa điện cần có kiến thức chuyên môn để tránh tai nạn, do đó nếu có thể, các đoàn cứu trợ nên mang theo thợ điện tình nguyện hoặc hỗ trợ chi phí thuê thợ sửa chữa.

Bộ dụng cụ sửa chữa gia đình gồm búa, kìm, tua vít, đinh, ốc vít cũng rất cần thiết để người dân có thể tự sửa những hư hỏng nhỏ như bàn ghế lung lay, cửa sổ hỏng, kệ đổ. Những công cụ này giúp họ dần khôi phục không gian sống mà không phải chờ đợi sự hỗ trợ từ bên ngoài. Riêng với những hư hại nghiêm trọng về kết cấu nhà như tường nứt, mái tôn bay, nền nhà sụt lún, cần có sự hỗ trợ chuyên môn và vật liệu xây dựng từ chính quyền hoặc các tổ chức lớn hơn để đảm bảo an toàn.

Những công việc sửa chữa tuy đơn giản nhưng rất cần thiết để ngôi nhà có thể ở được trở lại. Nhiều gia đình gặp tình trạng hệ thống điện bị hỏng hoàn toàn sau lũ, không có đèn để thắp sáng vào ban đêm. Một hộ dân kể, họ phải đốt nến suốt hai tuần, vừa tốn kém vừa nguy hiểm, đặc biệt khi có trẻ nhỏ trong nhà. Khi được hỗ trợ dây điện và bóng đèn, cùng sự giúp đỡ của thợ điện tình nguyện, họ mới có ánh sáng trở lại, cảm giác an toàn hơn rất nhiều.

Về máy bơm nước, nhiều thôn có chung một chiếc máy bơm mini do đoàn thiện nguyện hỗ trợ, mỗi nhà luân phiên nhau dùng để hút nước tích đọng trong hầm, trong tường, giúp nhà khô ráo nhanh hơn nhiều so với việc để tự bay hơi.

Một cụ già 70 tuổi sống một mình, sau lũ cụ hoàn toàn bất lực không biết làm gì với ngôi nhà đổ nát. May mắn có nhóm thiện nguyện trẻ đến giúp sửa lại cửa sổ bị hỏng, thay dây điện mới, sửa lại mái tôn bị xô lệch. Cụ rơi nước mắt, nói đây là lần đầu tiên cụ tin rằng mình có thể sống tiếp trong ngôi nhà này. Sự giúp đỡ không chỉ là vật chất mà còn là động lực tinh thần to lớn giúp người dân vượt qua khó khăn.

Người dân cần gì ngay sau giai đoạn phục hồi dài hạn (2 – 3 tuần) sau lũ?

Sau hai đến ba tuần, khi nước đã rút hết, nhà cửa đã được làm sạch cơ bản và cuộc sống dần trở lại nhịp bình thường, người dân bước vào giai đoạn quan trọng nhất nhưng cũng dễ bị lãng quên nhất: phục hồi dài hạn và tái thiết sinh kế.

Đây không còn là giai đoạn cần sự cứu trợ khẩn cấp nữa, mà là lúc người dân cần được hỗ trợ để tự đứng dậy về mặt kinh tế, lấy lại nguồn thu nhập và dựng lại cuộc sống bền vững. Nếu không có sự hỗ trợ phù hợp trong giai đoạn này, nhiều gia đình sẽ rơi vào tình trạng mất phương hướng, không biết bắt đầu từ đâu, dẫn đến nghèo đói kéo dài.

Các nhu cầu lúc này tập trung vào khôi phục sản xuất nông nghiệp, chăn nuôi, tái thiết cơ sở hạ tầng công cộng và chăm sóc sức khỏe tinh thần cho cộng đồng, đặc biệt là những nhóm dễ bị tổn thương đã trải qua chấn thương tâm lý nghiêm trọng.

Hỗ trợ khôi phục sinh kế

Giai đoạn phục hồi dài hạn là lúc người dân không chỉ cần sống sót mà còn cần đứng dậy về mặt kinh tế, lấy lại sinh kế để tự nuôi sống bản thân và gia đình. Đối với những hộ nông dân, giống cây trồng và phân bón là nhu cầu cấp thiết nhất vì hầu hết ruộng đồng đã bị ngập lụt, cây trồng chết hết, đất bị rửa trôi dinh dưỡng.

Họ cần giống lúa, giống ngô, giống rau màu chất lượng tốt, chống chịu tốt để gieo trồng lại. Phân bón, đặc biệt là phân vi sinh và phân hữu cơ, giúp cải tạo đất sau lũ, bổ sung dinh dưỡng để cây trồng phát triển. Việc hỗ trợ giống cây trồng và phân bón cần được thực hiện kịp thời theo mùa vụ, nếu không người dân sẽ bỏ lỡ vụ mùa và rơi vào cảnh thiếu lương thực kéo dài.

Đối với những hộ chăn nuôi, thức ăn chăn nuôi như thức ăn cho gà, vịt, lợn, bò là vật phẩm quan trọng vì đàn gia súc, gia cầm còn sống sót sau lũ đang thiếu thức ăn nghiêm trọng. Nhiều hộ đã mất hết đàn gia cầm, nên việc hỗ trợ con giống – gà, vịt, lợn con – giúp họ có thể tái đàn, khôi phục nguồn thu nhập.

Đối với những hộ làm nghề khác như đánh cá, thợ mộc, thợ hàn, dụng cụ làm nghề là thứ họ cần nhất. Ngư dân cần lưới, câu, thúng chai để đánh bắt trở lại. Thợ mộc cần cưa, đục, bào. Thợ hàn cần máy hàn, que hàn. Những công cụ này không rẻ, nhưng đây là phương tiện sản xuất, là cơ sở để họ có thu nhập nuôi sống gia đình. Nếu mất đi những công cụ này, họ sẽ không thể làm việc và rơi vào cảnh thất nghiệp.

Bên cạnh đó, hỗ trợ tiền mặt minh bạch là một trong những hình thức hiệu quả nhất trong giai đoạn phục hồi dài hạn. Tiền mặt giúp người dân chủ động mua sắm đúng những gì họ thiếu, thay vì nhận những thứ có thể không phù hợp với hoàn cảnh cụ thể của gia đình. Một hộ có thể cần vốn để sửa nhà, hộ khác cần mua con giống, hộ khác lại cần mua dụng cụ làm nghề.

Tiền mặt cũng kích thích hoạt động kinh tế địa phương vì người dân sẽ mua hàng hóa tại chợ, tạo việc làm cho những người bán hàng cũng đang gặp khó khăn sau lũ. Tuy nhiên, việc hỗ trợ tiền mặt cần được thực hiện công khai, minh bạch qua chính quyền hoặc các tổ chức uy tín để đảm bảo mọi hộ khó khăn đều được nhận đủ và công bằng, tránh tình trạng thất thoát hoặc không đến được tay người thực sự cần.

Câu chuyện về sự hồi sinh của sinh kế sau lũ luôn đầy cảm động. Một hộ nông dân tại Hòa Thịnh mất trắng 2 hecta lúa sắp thu hoạch, đàn gà 200 con chết hết, gia đình rơi vào cảnh trắng tay. Ông chủ nhà ngồi thất thần giữa cánh đồng bùn lầy, không biết làm sao để nuôi vợ con. May mắn được hỗ trợ 50 kg giống lúa và 100 con gà giống, ông bắt đầu gieo trồng lại. Ba tháng sau, lúa xanh tốt, đàn gà cũng lớn, gia đình có thu nhập trở lại.

Ông nói: Không có giống cây trồng và con giống lúc đó, tôi không biết phải vay tiền ở đâu để làm lại. Có thể gia đình tôi đã phải bỏ làng ra đi. Một ngư dân khác mất hết lưới đánh cá do nước cuốn trôi, nghề đánh cá là nguồn sống duy nhất của gia đình. Được tặng một bộ lưới mới, anh lại ra khơi đánh cá, mỗi ngày kiếm được vài trăm nghìn để nuôi gia đình. Anh chia sẻ: Lưới đánh cá với tôi là mạng sống. Không có nó, tôi thất nghiệp, không thể nuôi con ăn học. Những câu chuyện này cho thấy, hỗ trợ khôi phục sinh kế không chỉ giúp người dân có thu nhập mà còn giúp họ lấy lại niềm tin và ý chí vươn lên trong cuộc sống.

Khôi phục trường học – trạm y tế – cơ sở hạ tầng

Thiên tai không chỉ tàn phá nhà dân mà còn phá hủy các công trình công cộng quan trọng như trường học và trạm y tế. Nhiều trường học bị ngập sâu, bàn ghế hư hỏng, sách vở ướt nhão, thiết bị dạy học hỏng hết. Trẻ em không thể đi học vì trường chưa khôi phục, dẫn đến việc gián đoạn học tập kéo dài.

Do đó, việc hỗ trợ bàn ghế học sinh, tập viết, bút chì, sách giáo khoa và đồ dùng học tập là rất cần thiết để các em có thể quay lại lớp học sớm nhất. Sách giáo khoa nên được hỗ trợ đầy đủ theo từng lớp, từng môn học để các em không bị tụt hậu kiến thức. Bảng viết, phấn, bộ đồ dùng giáo viên cũng cần được bổ sung để giáo viên có điều kiện giảng dạy trở lại.

Trạm y tế là cơ sở chăm sóc sức khỏe cộng đồng, nhưng nhiều trạm xá sau lũ đã mất hết thuốc men, thiết bị y tế, giường bệnh. Việc hỗ trợ dụng cụ y tế cho trạm xá như nhiệt kế, huyết áp kế, máy đo đường huyết, bộ sơ cứu, thuốc men cơ bản giúp trạm y tế có thể hoạt động trở lại, phục vụ người dân khi họ bị ốm hoặc cần khám bệnh định kỳ. Máy lọc nước điểm trường hoặc điểm dân cư là thiết bị quan trọng giúp cộng đồng có nguồn nước sạch ổn định, tránh các bệnh dịch do nước bẩn.

Các hệ thống lọc nước lớn, có thể phục vụ cả một thôn hoặc một trường học, sẽ giúp giảm gánh nặng cho từng hộ gia đình trong việc tìm kiếm nước sạch hàng ngày. Ngoài ra, việc sửa chữa đường xá, cầu cống bị hư hại cũng rất quan trọng để kết nối vùng lũ với bên ngoài, giúp hàng hóa lưu thông, người dân đi lại dễ dàng hơn, tạo điều kiện cho hoạt động kinh tế phục hồi nhanh chóng.

Việc khôi phục các công trình công cộng có ý nghĩa vượt xa việc sửa chữa vật chất. Một hiệu trưởng trường tiểu học tại vùng lũ kể, sau khi trường ngập sâu, bàn ghế hư hỏng, sách vở ướt nhão, các em học sinh phải nghỉ học kéo dài. Nhiều em tỏ ra buồn bã, nhớ trường, nhớ bạn bè. Khi trường được sửa chữa, có bàn ghế mới, sách giáo khoa mới, các em vui mừng khôn xiết, háo hức trở lại lớp học. Việc đi học trở lại không chỉ giúp các em tiếp tục việc học mà còn giúp các em quên đi phần nào nỗi đau của thiên tai, có bạn bè để chia sẻ, có thầy cô để tâm sự. Đối với trạm y tế, việc khôi phục còn quan trọng hơn vì liên quan trực tiếp đến tính mạng. Một trạm trưởng y tế kể, sau lũ, thuốc men hết, thiết bị hỏng, bà con ốm đau không biết đi đâu khám. Có người bệnh nặng phải đi xe máy hàng chục cây số đến bệnh viện huyện, vừa tốn kém vừa nguy hiểm. Khi trạm y tế được bổ sung thuốc men và thiết bị, hoạt động trở lại, bà con yên tâm hơn, biết rằng khi ốm đau có nơi để khám chữa ngay. Về đường sá, cầu cống, việc sửa chữa giúp kết nối vùng lũ với bên ngoài, hàng hóa lưu thông, người dân đi lại dễ dàng, tạo điều kiện cho các hoạt động kinh tế phục hồi.

Hỗ trợ tâm lý sau thiên tai

Một khía cạnh thường bị bỏ quên trong công tác cứu trợ là sức khỏe tâm lý của người dân, đặc biệt là trẻ em và những người đã mất mát nặng nề. Nhiều em nhỏ đã chứng kiến cảnh nước lũ cuốn trôi nhà cửa, thậm chí người thân, khiến các em bị ám ảnh, sợ hãi, mất ngủ và không muốn ở một mình.

Trị liệu nhóm dành cho trẻ em, được tổ chức bởi các chuyên gia tâm lý hoặc giáo viên được đào tạo, giúp các em giải tỏa cảm xúc, chia sẻ nỗi sợ và dần vượt qua chấn thương tâm lý. Các hoạt động vui chơi, vẽ tranh, kể chuyện trong các buổi trị liệu giúp trẻ lấy lại sự vui vẻ, tự tin và hy vọng vào tương lai.

Đối với người lớn, đặc biệt những người mất nhà, mất người thân, họ cần có sự hỗ trợ chuyên môn từ các nhà tâm lý hoặc tư vấn viên để vượt qua nỗi đau mất mát, tránh rơi vào trầm cảm hoặc tuyệt vọng. Hoạt động cộng đồng gắn kết như tổ chức các buổi sinh hoạt văn hóa, thể thao nhỏ, các buổi họp thôn bàn về kế hoạch tái thiết giúp người dân cảm thấy mình không đơn độc, có cộng đồng đồng hành cùng.

Việc giảm stress và khôi phục tinh thần là điều kiện tiên quyết để người dân có đủ động lực và sức mạnh tinh thần để dựng lại cuộc sống. Nếu chỉ hỗ trợ vật chất mà bỏ quên khía cạnh tâm lý, nhiều người sẽ mất phương hướng, không biết bắt đầu từ đâu, dẫn đến tình trạng trì trệ trong phục hồi. Do đó, các chương trình hỗ trợ tâm lý sau thiên tai cần được đưa vào kế hoạch cứu trợ dài hạn một cách nghiêm túc và chuyên nghiệp.

Những sẹo lòng do thiên tai để lại đôi khi còn dai dẳng hơn cả những tổn thất vật chất. Một giáo viên tiểu học kể, sau trận lũ, có em học sinh sợ hãi đến mức không dám ngủ một mình, cứ mưa là khóc, liên tục hỏi mẹ liệu nước có lên nữa không. Có em vẽ tranh toàn màu đen, hình ảnh nước cuốn nhà cửa, người chết. Khi được các chuyên gia tâm lý tổ chức buổi trị liệu nhóm, cho các em vẽ tranh, kể chuyện, chia sẻ nỗi sợ, các em dần bớt ám ảnh, trở lại vui vẻ hơn. Đối với người lớn, đặc biệt những người mất nhà, mất người thân, nỗi đau còn nặng nề hơn nhiều. Một người đàn ông mất vợ và con trong lũ kể, ông không muốn sống nữa, cảm thấy cuộc đời vô nghĩa. Nhờ có sự động viên của tư vấn viên và sự chia sẻ từ những người cùng hoàn cảnh trong nhóm hỗ trợ tâm lý, ông dần lấy lại ý chí, quyết định sống tiếp để ghi nhớ những người đã mất và xây dựng lại cuộc sống. Các hoạt động cộng đồng như họp thôn, sinh hoạt văn hóa, thể thao nhỏ cũng giúp người dân gắn kết với nhau, bớt cô đơn, cảm thấy mình là một phần của cộng đồng, cùng nhau vượt qua khó khăn. Những buổi sinh hoạt này tuy đơn giản nhưng có sức mạnh chữa lành to lớn, giúp cộng đồng đoàn kết và phục hồi nhanh hơn.

Những đồ không nên gửi trong cứu trợ bão lũ?

Giữa dòng chảy thiện nguyện tràn đầy yêu thương, một thực tế đáng lo ngại vẫn lặp đi lặp lại qua nhiều đợt thiên tai: không phải tất cả những gì được gửi đi đều mang lại giá trị cho người nhận, và đôi khi, những món đồ xuất phát từ thiện chí lại trở thành gánh nặng thay vì là sự trợ giúp.

Quần áo cũ rách nát, thực phẩm không phù hợp, đồ điện tử hỏng hóc và hàng hóa hết hạn sử dụng không chỉ không giúp ích gì cho người dân mà còn tạo thêm công việc phân loại, lưu trữ và xử lý cho các điểm tiếp nhận cứu trợ.

Hơn nữa, một số loại hàng hóa còn tiềm ẩn nguy cơ gây hại cho sức khỏe hoặc an toàn của người nhận. Hiểu rõ những gì không nên gửi cũng quan trọng không kém việc biết nên gửi gì, giúp chúng ta tránh lãng phí nguồn lực và đảm bảo mọi nỗ lực cứu trợ đều hướng đến mục tiêu chung: mang lại giá trị thực sự và bền vững cho người dân vùng lũ.

Quần áo cũ kém chất lượng

Một trong những sai lầm phổ biến nhất trong công tác cứu trợ là gửi quần áo cũ không còn giá trị sử dụng. Nhiều người với thiện chí muốn giúp đỡ đã dọn tủ quần áo, gửi đi những bộ đồ đã cũ kỹ, lỗi thời, thậm chí rách hoặc bị ẩm mốc.

Những bộ quần áo như vậy không những không giúp được người dân mà còn tạo thêm gánh nặng phân loại, lưu trữ và xử lý cho các điểm tiếp nhận cứu trợ. Người dân vùng lũ đang gặp khó khăn nhưng họ vẫn có phẩm giá, họ muốn được mặc quần áo sạch sẽ, tươm tất để lấy lại sự tự tin, chứ không phải những bộ đồ rách nát, bẩn thỉu mà người khác đã vứt bỏ.

Hơn nữa, việc gửi quá nhiều quần áo cũ, dù có còn tốt, cũng gây quá tải cho công tác phân loại. Các tình nguyện viên tại điểm tiếp nhận phải dành hàng giờ đồng hồ để mở từng túi, phân loại theo size, theo giới tính, theo độ tuổi, rồi đóng gói lại để phân phát.

Công việc này tốn rất nhiều thời gian và nhân lực, trong khi các tình nguyện viên có thể dùng thời gian đó để làm những việc cấp thiết hơn như vận chuyển lương thực, thuốc men, hoặc giúp người dân dọn dẹp nhà cửa. Nếu thực sự muốn gửi quần áo, hãy chọn những bộ còn mới, đẹp, phân loại kỹ càng theo size và giới tính, đóng gói gọn gàng, ghi rõ nhãn bên ngoài để người nhận dễ dàng sử dụng ngay mà không mất công phân loại lại.

Thực tế tại các điểm tiếp nhận cứu trợ cho thấy vấn đề quần áo cũ là một gánh nặng thực sự. Một tình nguyện viên tại điểm phân phối hàng cứu trợ kể, họ nhận được hàng tấn quần áo cũ từ khắp nơi, nhưng phần lớn không dùng được: áo phông cũ nát, quần jean rách, váy lỗi thời từ nhiều năm trước, thậm chí có cả đồ lót đã qua sử dụng. Họ phải thuê thêm kho để chứa, thuê người phân loại, tốn cả tuần lễ mới xong, trong khi đó nhiều việc cấp thiết khác như vận chuyển lương thực, thuốc men bị chậm trễ. Cuối cùng, chỉ khoảng 20 – 30% quần áo cũ là có thể dùng được, phần còn lại phải vứt bỏ. Một người dân nhận cứu trợ chia sẻ: Chúng tôi rất biết ơn sự giúp đỡ, nhưng thực sự có những bộ quần áo chúng tôi không thể mặc được vì quá cũ, quá rách. Chúng tôi cũng muốn được mặc quần áo đẹp đẽ, tươm tất một chút để lấy lại tự tin sau thiên tai, chứ không muốn mặc đồ rách mà người khác đã vứt bỏ. Lời chia sẻ này phản ánh đúng tâm lý: người dân vùng lũ cần sự giúp đỡ nhưng họ cũng cần được tôn trọng, không muốn bị đối xử như người ăn xin. Nếu thực sự muốn gửi quần áo, hãy gửi những bộ còn tốt, còn đẹp, và phân loại kỹ càng, thể hiện sự tôn trọng đối với người nhận.

Thực phẩm khó bảo quản – khó chế biến

Mỳ gói là món đồ được gửi nhiều nhất trong các đợt cứu trợ, nhưng lại không phải lúc nào cũng phù hợp. Trong giai đoạn khẩn cấp, khi người dân không có nước sạch để nấu, mỳ gói trở thành món đồ vô dụng. Nhiều người buộc phải ăn mỳ sống hoặc ngâm với nước lũ, gây hại cho sức khỏe.

Sau khi nước rút, khi các địa phương đã nhận đủ hoặc thừa mỳ gói, việc tiếp tục gửi mỳ chỉ gây lãng phí và chiếm chỗ. Người dân không thể ăn mỳ suốt nhiều tuần liên tục, họ cần đa dạng hóa bữa ăn với gạo, rau củ, thịt cá để có đủ dinh dưỡng phục hồi sức khỏe. Do đó, trước khi gửi mỳ gói, hãy liên hệ với chính quyền địa phương để hỏi xem họ có còn thiếu không, và nếu gửi thì chỉ nên gửi một lượng vừa phải.

Đồ ăn nhanh nhiều dầu mỡ như snack, kẹo, bánh ngọt cũng không phải lựa chọn tốt cho cứu trợ. Những thực phẩm này không cung cấp đủ dinh dưỡng cần thiết cho người dân đang kiệt sức, đặc biệt không phù hợp với trẻ em, người già và phụ nữ mang thai.

Thay vào đó, nên ưu tiên các loại thực phẩm giàu năng lượng, dễ bảo quản và chế biến như gạo, đường, muối, nước mắm, dầu ăn, thịt cá đóng hộp, trứng. Đây là những nguyên liệu cơ bản để người dân có thể tự nấu bữa cơm đầy đủ dinh dưỡng, phù hợp với khẩu vị và nhu cầu của từng gia đình. Việc gửi nguyên liệu thay vì đồ ăn chế biến sẵn còn giúp người dân chủ động trong bữa ăn, lấy lại cảm giác bình thường của cuộc sống hàng ngày.

Ông Đàm Quang Tuyến, Phó Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh Thái Nguyên, với kinh nghiệm ứng phó nhiều đợt thiên tai, nhận định: Mỳ tôm, lương khô các nơi gửi về đã nhiều, bà con không thể ăn mãi. Lúc này, họ cần nguyên liệu thực phẩm căn bản để nấu một bữa cơm nóng, lấy lại sức dựng lại nhà cửa. Ông cũng lưu ý, do tủ lạnh và đồ điện gia dụng của nhiều hộ dân đã hư hỏng, chợ búa chưa hoạt động lại, họ cần các nhu yếu phẩm để được lâu như gạo, dầu ăn, nước mắm, thịt cá đóng hộp. Một hộ dân tại Hòa Thịnh kể, gia đình nhận được 20 thùng mỳ tôm từ các đoàn khác nhau, nhưng không có nước sạch để nấu, không có bếp để đun. Họ cố ăn mỳ sống vài bữa nhưng rất khó nuốt, lại khát nước. Cuối cùng họ phải đem tặng lại cho hàng xóm đã có nước và bếp. Họ mong muốn nhận gạo, dầu ăn, nước mắm để có thể nấu cơm ăn được lâu dài. Câu chuyện này cho thấy, việc cứu trợ cần linh hoạt thay đổi loại hình thực phẩm theo từng giai đoạn và điều kiện thực tế của từng địa phương, tránh gửi một loại thực phẩm quá nhiều trong khi người dân cần đa dạng các nguyên liệu để nấu nướng.

Đồ điện tử hỏng – đồ cồng kềnh

Một số người với ý định tốt đã cố gắng gửi các đồ điện tử như tivi cũ, tủ lạnh cũ, quạt cũ cho người dân vùng lũ. Tuy nhiên, những món đồ này thường đã hỏng hoặc sắp hỏng, và trong môi trường sau lũ khi lưới điện chưa ổn định, chúng không thể sử dụng được.

Hơn nữa, tivi và tủ lạnh là những vật cồng kềnh, chiếm nhiều không gian khi vận chuyển, trong khi người dân đang cần những thứ nhỏ gọn, thiết yếu hơn. Việc gửi thiết bị điện cũ, đặc biệt là những thiết bị hỏng, còn tiềm ẩn nguy cơ chập điện, gây cháy nổ khi người dân cắm điện sử dụng mà không biết nó đã hỏng bên trong.

Những đồ dùng cồng kềnh như bàn ghế cũ, tủ quần áo cũ, giường cũ cũng không nên gửi trong giai đoạn cứu trợ khẩn cấp. Người dân sau lũ cần những thứ nhỏ gọn, dễ di chuyển để họ có thể dọn dẹp và sắp xếp không gian sống.

Những món đồ nội thất lớn chỉ nên được hỗ trợ sau khi nhà cửa đã được dọn dẹp sạch sẽ, khô ráo và ổn định, thường là sau hai đến ba tuần. Nếu thực sự muốn giúp đỡ về mặt nội thất, tốt nhất là hỗ trợ bằng tiền mặt để người dân tự mua đồ mới phù hợp với không gian và nhu cầu của gia đình, thay vì nhận những món đồ cũ không vừa ý hoặc không phù hợp với kích thước ngôi nhà.

Một trường hợp điển hình về việc gửi đồ điện tử cũ gây phiền phức xảy ra tại một điểm cứu trợ ở Đắk Lắk. Một người tốt bụng gửi đến 5 chiếc tivi cũ, 3 chiếc tủ lạnh cũ với ý định giúp người dân có đồ dùng. Tuy nhiên, khi kiểm tra, 4 trong 5 chiếc tivi không còn hoạt động, 2 chiếc tủ lạnh hỏng máy nén. Người ta phải thuê xe chở những đồ này đi bỏ, tốn cả chi phí vận chuyển. Một chiếc tivi còn hoạt động được trao cho một gia đình, nhưng gia đình đó lại không có tiền trả tiền điện để xem tivi, cuối cùng họ bán chiếc tivi với giá rẻ để lấy tiền mua gạo. Về đồ cồng kềnh, một gia đình nhận được một bộ bàn ghế phòng khách cũ, nhưng nhà họ chỉ có một gian nhỏ, không đủ chỗ để đặt. Họ phải để ngoài sân, mưa dầm dần hỏng hết. Họ nói: Chúng tôi cảm ơn tấm lòng của người tặng, nhưng thật sự giá họ tặng tiền mặt hoặc hỏi chúng tôi cần gì thì hữu ích hơn. Chúng tôi cần một cái xoong để nấu cơm, một ít gạo để ăn, chứ không cần bàn ghế sa lông lúc này. Những câu chuyện này nhắc nhở chúng ta rằng, thiện chí là tốt nhưng cần đặt mình vào vị trí của người nhận, suy nghĩ xem họ thực sự cần gì, thay vì tự ý quyết định gửi những thứ mình cho là họ cần.

Hàng hóa hết hạn, sắp hết hạn

Việc gửi thực phẩm hoặc thuốc men đã hết hạn sử dụng hoặc sắp hết hạn là hành vi vô cùng nguy hiểm và thiếu trách nhiệm. Thực phẩm hết hạn có thể gây ngộ độc thực phẩm, tiêu chảy, đau bụng nghiêm trọng, đặc biệt nguy hiểm với trẻ em và người già. Thuốc men hết hạn mất tác dụng hoặc thậm chí gây phản ứng phụ, làm tình trạng bệnh trở nên tồi tệ hơn.

Người dân vùng lũ đang trong tình trạng yếu đuối, sức đề kháng kém, nếu dùng phải hàng hóa hết hạn sẽ dễ mắc bệnh nặng, tăng thêm gánh nặng cho hệ thống y tế đang quá tải.

Trước khi gửi bất kỳ thực phẩm hoặc thuốc men nào, hãy kiểm tra kỹ hạn sử dụng. Chỉ nên gửi những món có hạn sử dụng còn lại ít nhất ba đến sáu tháng để đảm bảo người nhận có đủ thời gian sử dụng hết mà không lo hết hạn.

Đối với thuốc men, tốt nhất nên gửi những loại thuốc phổ biến, còn nguyên seal, chưa mở, có hạn sử dụng rõ ràng. Nếu không chắc chắn về chất lượng hoặc hạn sử dụng của hàng hóa, tốt nhất đừng gửi, thay vào đó hãy đóng góp tiền mặt để các tổ chức chuyên nghiệp mua hàng mới, đảm bảo chất lượng và an toàn cho người nhận.

Một vụ việc đáng lo ngại xảy ra tại một điểm cứu trợ khiến nhiều người phẫn nộ. Một đoàn thiện nguyện gửi đến hàng trăm hộp sữa cho trẻ em, nhưng khi kiểm tra phát hiện phần lớn sắp hết hạn trong vòng một tháng, thậm chí có hộp đã hết hạn từ hai tuần trước. May mắn được phát hiện kịp thời, những hộp sữa này không được phát cho trẻ em, tránh được nguy cơ ngộ độc hàng loạt. Tương tự, một lô thuốc cứu trợ cũng gặp vấn đề tương tự: nhiều loại thuốc sắp hết hạn hoặc đã hết hạn, không thể sử dụng được. Một bác sĩ tại trạm y tế cho biết: _Việc gửi thuốc hết hạn không chỉ vô ích mà còn nguy hiểm.

Nếu bệnh nhân uống phải thuốc hết hạn, bệnh không khỏi mà còn có thể gây biến chứng nghiêm trọng. Đây là hành vi vô trách nhiệm, thậm chí có thể coi là phạm pháp._ Ông Ngô Anh Tuấn, người sáng lập nền tảng gây quỹ GiveNow, cũng khuyến cáo: Người cứu trợ cần có ý thức trách nhiệm. Đừng vì muốn dọn nhà, vứt đồ cũ mà gửi vào đợt cứu trợ. Hãy đặt mình vào vị trí người nhận: bạn có muốn con mình uống sữa sắp hết hạn không? Bạn có muốn uống thuốc đã hết hạn không? Nếu không, đừng gửi những thứ đó cho người khác. Lời khuyên này rất đáng suy ngẫm và cần được lan truyền rộng rãi trong cộng đồng.

Làm thế nào để gửi cứu trợ đúng, hiệu quả?

Có trái tim muốn giúp đỡ là điều đáng quý, nhưng để tình yêu thương ấy thực sự đến đúng chỗ, đúng lúc và mang lại hiệu quả tối đa, chúng ta cần có phương pháp cứu trợ khoa học và có hệ thống. Nhiều người muốn góp sức nhưng lại không biết bắt đầu từ đâu, nên mua gì, gửi cho ai, và làm thế nào để đảm bảo đồ đến tay người thực sự cần.

Kinh nghiệm từ các đợt thiên tai cho thấy, cứu trợ hiệu quả không chỉ nằm ở số lượng hàng hóa hay số tiền đóng góp, mà còn nằm ở cách thức tổ chức, phối hợp và phân phối. Bốn nguyên tắc vàng cần ghi nhớ là: luôn liên hệ chính quyền địa phương để biết nhu cầu thực tế, gửi qua các tổ chức có năng lực điều phối để đảm bảo minh bạch, ưu tiên tiền mặt hoặc hiện vật theo danh mục cụ thể, và đừng quên quay lại hỗ trợ trong giai đoạn phục hồi khi đa số các đoàn đã rời đi.Thử lại

Ưu tiên liên hệ chính quyền địa phương để biết danh sách nhu cầu

Bước đầu tiên và quan trọng nhất để cứu trợ hiệu quả là liên hệ trực tiếp với chính quyền địa phương nơi bạn muốn hỗ trợ. Chính quyền xã, huyện là người nắm rõ nhất tình hình thực tế tại từng khu vực, họ biết chính xác mỗi thôn đang thiếu gì, thừa gì, và ưu tiên cần gì nhất.

Một xã có thể đang thiếu nước sạch trầm trọng vì tất cả giếng đều bị nhiễm bẩn, xã khác lại thiếu thuốc men vì trạm y tế bị ngập, xã khác nữa lại thiếu sữa cho trẻ em vì nhiều bà mẹ đang cho con bú. Mỗi địa phương có hoàn cảnh riêng, do đó danh sách nhu cầu cũng khác nhau hoàn toàn.

Thay vì tự ý quyết định mua đồ gửi đi, hãy gọi điện hoặc nhắn tin cho Ủy ban nhân dân xã, phường hoặc các tổ chức như Mặt trận Tổ quốc, Hội Chữ thập Đỏ tại địa phương đó để hỏi họ đang cần gì. Họ thường có danh sách chi tiết và cập nhật liên tục về nhu cầu.

Một số địa phương còn công khai danh sách này trên trang mạng xã hội hoặc fanpage chính thức, giúp mọi người dễ dàng tra cứu. Việc cứu trợ theo danh sách không chỉ đảm bảo đồ đến đúng chỗ cần mà còn tránh lãng phí, tránh tình trạng một nơi thừa trong khi nơi khác vẫn thiếu. Hãy nhớ rằng, cứu trợ đúng nhu cầu quan trọng hơn cứu trợ nhiều nhưng sai mục đích.

Một câu chuyện thành công về việc cứu trợ đúng nhu cầu xảy ra tại xã Hòa Thịnh. Một nhóm thiện nguyện từ Hà Nội trước khi xuất phát đã gọi điện cho Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã để hỏi địa phương đang cần gì nhất. Chủ tịch xã liệt kê chi tiết: thiếu 500 kg gạo, 100 lít dầu ăn, 50 chai nước mắm, 200 bộ quần áo mùa lạnh cho trẻ em, 50 bộ dụng cụ dọn dẹp (xẻng, chổi, bao rác), 100 kg Chloramine B để khử trùng. Nhóm thiện nguyện mua đúng theo danh sách, phân loại kỹ càng, ghi rõ từng thứ.

Khi đến nơi, chính quyền xã đã chuẩn bị sẵn danh sách các hộ cần hỗ trợ, phân chia hợp lý, đảm bảo công bằng. Mọi thứ diễn ra nhanh chóng, hiệu quả, không có gì thừa, không có gì thiếu. Người dân rất hài lòng vì nhận đúng thứ mình cần. Ngược lại, một đoàn khác không liên hệ trước, tự ý mang theo 50 thùng mỳ tôm và 100 bộ quần áo cũ. Khi đến nơi, chính quyền xã nói mỳ tôm đã thừa, quần áo cũ không ai muốn nhận. Đoàn phải chở về, vừa tốn công sức vừa tốn tiền xăng. Sự đối lập này cho thấy rõ tầm quan trọng của việc liên hệ trước để nắm bắt đúng nhu cầu, tránh lãng phí công sức và nguồn lực quý báu.

Gửi qua các tổ chức có năng lực điều phối

Để đảm bảo hàng cứu trợ được phân phát công bằng, minh bạch và đến tay những người thực sự cần nhất, tốt nhất nên gửi qua các tổ chức có năng lực điều phối như Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hội Chữ thập Đỏ Việt Nam, hoặc các đội cứu hộ chuyên nghiệp có uy tín.

Những tổ chức này có hệ thống quản lý chặt chẽ, có kinh nghiệm trong công tác cứu trợ, có mạng lưới tình nguyện viên rộng khắp và có khả năng vận chuyển, phân loại, lưu trữ và phân phát hàng hóa một cách khoa học. Họ biết cách ưu tiên đối tượng dễ bị tổn thương như người già neo đơn, trẻ em mồ côi, người khuyết tật, hộ nghèo để hỗ trợ trước, đảm bảo không ai bị bỏ sót.

Khi gửi qua các tổ chức này, bạn cũng có thể yên tâm về tính minh bạch, vì họ thường công khai danh sách hàng hóa nhận được và danh sách người được hỗ trợ trên website hoặc báo cáo định kỳ. Điều này giúp người đóng góp biết được tiền hoặc hiện vật của mình đã được sử dụng như thế nào, có đến được tay người cần hay không.

Ngược lại, nếu cứu trợ tự phát, không qua tổ chức, dù xuất phát từ thiện chí nhưng dễ dẫn đến tình trạng một số hộ nhận nhiều lần, một số hộ không nhận được gì, gây mất công bằng và làm giảm lòng tin của cộng đồng vào công tác cứu trợ.

Kinh nghiệm từ một tổ chức cứu trợ chuyên nghiệp cho thấy lợi ích của hệ thống điều phối. Hội Chữ thập Đỏ tỉnh Khánh Hòa trong đợt lũ này đã thiết lập một hệ thống quản lý cứu trợ rất bài bản. Mọi hàng hóa đến đều được ghi chép đầy đủ: ai gửi, gửi gì, bao nhiêu, ngày nào. Sau đó, dựa trên danh sách nhu cầu từ các xã, huyện, họ phân bổ hợp lý. Các hộ nghèo, hộ có người già neo đơn, trẻ em mồ côi được ưu tiên hỗ trợ trước. Mỗi tuần, họ công khai báo cáo trên website và fanpage về số lượng hàng hóa nhận được, số lượng đã phát, còn lại bao nhiêu, phát cho ai. Sự minh bạch này giúp người đóng góp yên tâm, biết rõ tiền và hàng của mình được sử dụng đúng mục đích.

Một người dân được hỗ trợ chia sẻ: Chúng tôi thấy công bằng lắm. Ai khó khăn hơn được hỗ trợ nhiều hơn, ai còn đủ ăn thì ít hơn. Không có chuyện quen biết mà được nhiều. Mọi thứ rất rõ ràng. Ngược lại, một nhóm tự phát không qua tổ chức, phát hàng theo kiểu ai đến trước nhận trước, ai xô đẩy giỏi nhận nhiều, dẫn đến mất trật tự, nhiều người không nhận được gì. Sự khác biệt này cho thấy tầm quan trọng của hệ thống tổ chức chuyên nghiệp trong công tác cứu trợ.

Ưu tiên tiền mặt hoặc hiện vật theo danh mục

Trong nhiều trường hợp, đặc biệt là giai đoạn phục hồi dài hạn, hỗ trợ tiền mặt là phương án hiệu quả và linh hoạt nhất. Tiền mặt trao quyền chủ động cho người dân, cho họ tự do mua sắm đúng những gì gia đình mình thiếu nhất.

Một hộ có thể dùng tiền để sửa mái nhà bị dột, hộ khác mua con giống để chăn nuôi, hộ khác lại mua sách vở cho con đi học. Mỗi gia đình có hoàn cảnh và ưu tiên khác nhau, nên tiền mặt là cách tốt nhất để đáp ứng sự đa dạng này. Hơn nữa, khi người dân mua hàng tại chợ địa phương, họ góp phần kích thích nền kinh tế, giúp các tiểu thương cũng đang gặp khó khăn sau lũ có thu nhập để tái thiết cuộc sống.

Tuy nhiên, để hỗ trợ tiền mặt đạt hiệu quả cao, cần đảm bảo tính minh bạch và công bằng. Việc phát tiền nên được thực hiện công khai, có danh sách rõ ràng, có xác nhận của chính quyền và người nhận.

Mỗi hộ gia đình nên nhận một khoản tiền đủ để giải quyết nhu cầu cơ bản, tùy thuộc vào mức độ thiệt hại của họ. Nếu không yên tâm về việc phát tiền mặt, có thể hỗ trợ hiện vật theo danh mục cụ thể do chính quyền địa phương cung cấp, đảm bảo mua đúng loại, đúng số lượng người dân đang cần, tránh mua thừa hoặc mua sai.

Ông Ngô Anh Tuấn, người sáng lập nền tảng gây quỹ GiveNow, chia sẻ quan điểm về hỗ trợ tiền mặt: Khi nước mới dâng, người dân cần đồ ăn liền để tồn tại. Nhưng khi nước rút là giai đoạn tái thiết. Lúc này, hỗ trợ tiền mặt là phương án hiệu quả nhất để trao quyền chủ động cho người dân mua sắm thứ họ thực sự thiếu. Một ví dụ thành công về hỗ trợ tiền mặt xảy ra tại xã Hòa Vinh. Chính quyền xã lập danh sách 100 hộ thiệt hại nặng nhất, mỗi hộ nhận 5 triệu đồng hỗ trợ. Họ được tự do sử dụng số tiền này theo nhu cầu của gia đình.

Hộ nào nhà bị hư hỏng nặng dùng tiền mua vật liệu sửa chữa. Hộ nào mất đàn gia cầm dùng tiền mua con giống. Hộ nào có con nhỏ đang học dùng tiền mua sách vở, quần áo cho con. Sau ba tháng, khi khảo sát lại, hầu hết các hộ đều đã ổn định lại cuộc sống, nhà cửa được sửa sang, con cái đi học đầy đủ, sinh kế được khôi phục. Hiệu quả của hỗ trợ tiền mặt rất rõ ràng. Ngược lại, một xã khác chỉ phát hiện vật theo kiểu phát đều cho mọi nhà, không phân biệt mức độ thiệt hại. Kết quả là hộ ít thiệt hại nhận thừa, hộ nhiều thiệt hại không đủ dùng, gây bất bình và mất công bằng.

Hỗ trợ lại sau 1 – 2 tuần (giai đoạn phục hồi)

Một bài học quan trọng từ nhiều đợt thiên tai là giai đoạn phục hồi, thường diễn ra từ tuần thứ hai đến tuần thứ tư sau lũ, lại là giai đoạn bị quên lãng nhiều nhất. Trong những ngày đầu, khi tin tức về lũ lụt tràn ngập truyền thông, cả nước hướng về, hàng cứu trợ đổ dồn về vùng lũ rất nhiều.

Nhưng sau khi tin tức lắng xuống, người dân vẫn đang trong quá trình dài khôi phục, lúc này họ mới thực sự cần sự giúp đỡ bền vững. Đây là giai đoạn họ cần sửa chữa nhà cửa, mua sắm đồ dùng sinh hoạt, khôi phục sinh kế, nhưng lại thường không còn ai nhớ đến.

Do đó, nếu bạn có tâm huyết muốn giúp đỡ lâu dài, hãy cân nhắc việc quay lại hỗ trợ người dân sau một đến hai tuần, khi phần đông các đoàn thiện nguyện đã rút lui. Lúc này, bạn có thể hỗ trợ họ những thứ cần cho giai đoạn phục hồi như vật liệu sửa chữa nhà cửa, giống cây trồng, con giống chăn nuôi, dụng cụ làm nghề, hoặc tiền mặt để họ tự lo.

Việc hỗ trợ giai đoạn này không chỉ giúp người dân đứng vững về kinh tế mà còn cho họ thấy rằng cộng đồng vẫn đồng hành cùng họ trong suốt chặng đường dài tái thiết, không chỉ xuất hiện trong vài ngày đầu rồi biến mất. Sự đồng hành bền vững này mới thực sự giúp người dân vượt qua khó khăn và lấy lại niềm tin vào cuộc sống.

Hiện tượng quên lãng giai đoạn phục hồi đã được ghi nhận ở nhiều đợt thiên tai trước đây. Một cán bộ xã tại Hòa Thịnh kể: Tuần đầu sau lũ, đoàn cứu trợ đến rất đông, hàng ngày có 5 – 7 đoàn, mang theo núi đồ. Nhưng sau đó, từ tuần thứ hai trở đi, không còn đoàn nào đến nữa. Trong khi đó, đây lại là giai đoạn người dân cần nhất để tái thiết cuộc sống. Họ cần giống cây trồng để gieo trồng lại, con giống để chăn nuôi, dụng cụ sửa chữa nhà cửa. Nhưng không ai nhớ đến họ nữa. Một gia đình nông dân chia sẻ: _Tuần đầu chúng tôi nhận được rất nhiều mỳ tôm, quần áo, nước uống.

Nhưng sau đó, khi chúng tôi cần giống lúa để gieo trồng lại, không ai giúp. May mắn có một đoàn từ Hà Nội nhớ đến, quay lại sau hai tuần mang theo giống lúa, giống ngô, phân bón. Họ còn ở lại giúp chúng tôi gieo trồng. Nếu không có họ, vụ mùa của chúng tôi đã mất trắng._ Câu chuyện này cho thấy, việc hỗ trợ dài hạn, nhất quán mới thực sự có ý nghĩa. Đừng chỉ xuất hiện trong vài ngày đầu rồi quên đi. Hãy ghi nhớ và quay lại sau một đến hai tuần, khi người dân bước vào giai đoạn phục hồi quan trọng nhất.

Cứu trợ đúng cách – lan tỏa đúng yêu thương

Trận mưa lũ lịch sử tại Nam Trung Bộ vừa qua đã một lần nữa khẳng định tinh thần đoàn kết, tương trợ cao đẹp của dân tộc Việt Nam. Từ khắp mọi miền đất nước, hàng trăm tấn hàng cứu trợ cùng vô số tấm lòng thiện nguyện đã đổ về vùng lũ, mang đến hy vọng và sức mạnh cho đồng bào đang gặp hoạn nạn.

Tuy nhiên, để tinh thần tương thân tương ái ấy phát huy tối đa hiệu quả, chúng ta cần cứu trợ một cách khoa học, nhân văn và bền vững, tức là gửi đúng thứ người dân cần nhất tại đúng thời điểm họ cần.

Ba giai đoạn sau lũ – khẩn cấp, phục hồi sớm và phục hồi dài hạn – có những yêu cầu hoàn toàn khác biệt. Trong 72 giờ đầu, người dân cần nước uống, thực phẩm ăn liền, thuốc men và đồ vệ sinh cá nhân để sinh tồn.

Từ ngày thứ ba đến ngày thứ mười lăm, họ cần dụng cụ dọn dẹp, hóa chất khử trùng, thực phẩm tươi và quần áo sạch để làm sạch nhà cửa và hồi phục sức khỏe. Sau hai đến ba tuần, họ cần giống cây trồng, con giống, dụng cụ làm nghề và tiền mặt để khôi phục sinh kế, đứng vững về kinh tế. Nếu nắm vững ba nhịp này, mỗi món quà cứu trợ của chúng ta đều sẽ đến đúng lúc, đúng chỗ và mang lại giá trị thực sự, giúp người dân không chỉ sống sót mà còn đứng dậy mạnh mẽ sau thiên tai.

Bên cạnh đó, chúng ta cần tránh những sai lầm phổ biến như gửi quần áo cũ kém chất lượng, mỳ gói quá nhiều, đồ điện tử hỏng hay hàng hóa hết hạn. Thay vào đó, hãy liên hệ chính quyền địa phương để biết danh sách nhu cầu, gửi qua các tổ chức có năng lực điều phối, ưu tiên tiền mặt hoặc hiện vật theo danh mục, và đừng quên quay lại hỗ trợ trong giai đoạn phục hồi – giai đoạn thường bị quên lãng nhưng lại quan trọng nhất.

Cứu trợ không phải cuộc đua số lượng, mà là nghệ thuật thấu hiểu và đồng hành. Khi mỗi người, mỗi tổ chức hiểu rõ điều này, tình yêu thương của chúng ta sẽ không chỉ ấm lòng người nhận mà còn giúp họ vực dậy, gây dựng lại cuộc sống và tin tưởng vào một tương lai tươi sáng hơn sau cơn ác mộng thiên tai.