Cách tìm lại bản ngã khi bạn chưa từng có một bản ngã

Tìm lại bản ngã không phải là việc khám phá ra một phiên bản hoàn hảo đã tồn tại sẵn bên trong bạn. Đó là một hành trình xây dựng, đào bới, và đôi khi là phá hủy những gì bạn tưởng là chính mình. Nhiều người trong chúng ta lớn lên mà không hề có cơ hội phát triển một bản ngã vững chắc. Thay vào đó, chúng ta học cách uốn nắn mình để phù hợp với mong đợi của người khác, trở thành phiên bản mà họ cần chứ không phải phiên bản mà chúng ta muốn. Khi cuối cùng bạn quyết định ngừng biểu diễn, ngừng sống cho người khác, bạn sẽ nhận ra rằng bản ngã mà bạn đã thể hiện suốt bao năm trời giờ đây đã trở thành phản xạ tự nhiên, và việc tìm lại bản ngã thực sự sẽ cảm giác như đang đánh mất chính mình.

Sự rối loạn ban đầu khi bắt đầu tìm lại bản ngã

Khi bạn quyết định ngừng sống theo kịch bản của người khác, điều đầu tiên bạn trải nghiệm không phải là sự giải phóng mà là sự rối loạn sâu sắc. Bạn nhận ra rằng cái bản ngã mà bạn đã xây dựng suốt bao năm trời thực ra chỉ là một màn trình diễn đã trở thành phản xạ tự nhiên. Mọi lựa chọn, mọi phản ứng, mọi cách bạn thể hiện bản ngã đều được thiết kế để phù hợp với mong đợi của người khác. Và giờ đây, khi bạn cố gắng tìm lại con người thực sự bên trong, bạn cảm thấy như đang rơi vào khoảng trống. Nền móng mà bạn tưởng là vững chắc hóa ra không hề tồn tại. Đây là giai đoạn khó khăn nhất của hành trình tìm lại bản ngã, nhưng cũng là giai đoạn cần thiết nhất để bạn có thể bắt đầu xây dựng một nền tảng thực sự thuộc về chính mình.

Cảm giác mất phương hướng khi ngừng sống vì người khác

Việc tìm lại bản ngã ban đầu sẽ khiến bạn cảm thấy như đang đánh mất chính mình. Sau khi bạn cuối cùng đưa ra quyết định có ý thức để ngừng tạo hình bản ngã cho phù hợp với tất cả mọi người xung quanh, sau khi bạn cuối cùng đặt xuống tấm gương mà bạn đã cầm nắm quá lâu, bạn sẽ nhận ra rằng cái bản ngã mà bạn đã biểu diễn giờ đây đã trở thành trí nhớ cơ bắp. Mỗi lựa chọn, mỗi nụ cười, mỗi sự nhượng bộ mà bạn thực hiện đều là một viên gạch trong cung điện của người khác. Và giờ đây những bức tường vẫn còn đó, nhưng nền nhà đã biến mất. Bạn rơi vào chính mình, không chắc chắn về những gì bạn sẽ tìm thấy. Suốt cuộc đời, bạn luôn khám phá bản ngã, luôn gặp gỡ chính mình, nhưng khi không có điểm chuẩn, không có cảm giác an toàn, những bước đầu tiên cảm giác như một cú rơi tự do trong không trung.

Khi bạn cố gắng sống trong chính con người thực của mình, một phần trong bạn sẽ lùi lại. Đó là phần đã được huấn luyện để sống trong thế giới của người khác, phần đã học cách biến đổi bản ngã thành những hình dạng không tự nhiên để người khác không cảm thấy khó chịu, tức giận hay thất vọng. Và nó co rút lại vì nó không biết không gian mới này là gì. Nó chưa bao giờ được phép chiếm lĩnh không gian đó một cách trọn vẹn. Đó là sự pha trộn của nỗi sợ hãi, thói quen và sự hoài nghi tuyệt đối, giống như việc gặp một người xa lạ trong chính cơ thể của bạn. Tuy nhiên, đây cũng là bằng chứng cho thấy bạn đang bắt đầu nhận thấy khoảng cách giữa cái bản ngã đã được điều kiện hóa và cái bản ngã sâu thẳm hơn bên trong. Sự co rút này đang đánh dấu ranh giới của những khuôn mẫu cũ trong bạn. Vì vậy, khoảnh khắc này sẽ cảm thấy mất phương hướng vì sự xa lạ của nó. Đó là bước đầu tiên để nhận ra rằng cái bản ngã mà bạn cảm thấy đang rút lui cũng chính là cái bản ngã đang chờ đợi được nhìn thấy và tin tưởng một cách trọn vẹn.

Và lần đầu tiên, bạn cảm nhận được sự rối loạn này như một khả năng mới. Ngay cả những người có tuổi thơ tương đối không bị chấn thương cũng gặp gỡ chính mình từng bước một. Sự khác biệt là họ bắt đầu với một điểm chuẩn, một nền móng để xây dựng. Đối với bản ngã tôi và nhiều người khác, nền móng này bị rạn nứt và không đồng đều. Vì vậy, công việc không chỉ là khám phá bản ngã, mà còn là xây dựng và đào bới. Từng viên đá một, từng phản chiếu một, bạn bắt đầu đặt nền tảng của riêng mình. Và mỗi mảnh ghép đều cảm thấy nặng nề. Có những ngày chỉ việc nhấc một viên đá lên cũng khiến bạn kiệt sức. Sức nặng của tất cả những thứ mà bạn không được phép trở thành ép xuống trên vai bạn. Đôi khi một viên đá tuột khỏi tay bạn và vỡ tan. Và đôi khi nó sẽ khớp hoàn hảo, và bạn sẽ cảm thấy làn sóng nhẹ nhõm dâng trào.

Quá trình xây dựng nền tảng bản ngã từng viên gạch nhỏ

Nhịp điệu của việc xây dựng bản ngã là không thể đoán trước được. Và thường thì chậm chạp một cách đau đớn. Nhưng mỗi mảnh ghép đều trở thành một phần của nền móng mà bạn chưa bao giờ được ban tặng. Một mặt đất mà cuối cùng bạn có thể đứng trên đó. Theo thời gian, mặt đất bắt đầu vững chắc. Nền nhà nhô lên dưới chân bạn. Những vết nứt không biến mất, và chúng không nên biến mất. Chúng nhắc nhở bạn về nơi bạn đến từ đâu, về chiều sâu của những gì bạn đã tồn tại qua. Nhưng thế giới không còn đè nặng lên bạn theo cách cũ nữa. Và nền nhà không còn biến mất. Mặt đất mà bạn đã xây dựng là có thật. Khi tôi còn đắm chìm sâu trong xu hướng làm vừa lòng người khác, tôi cảm thấy ngạc nhiên và bối rối trước những người dường như di chuyển trong thế giới với sức hút dễ dàng. Tự tin trong từng lời nói và từng cử chỉ.

Tôi không cảm thấy ghen tị, không hoàn toàn như vậy. Nó cảm thấy quá xa vời so với bất cứ điều gì tôi có thể tưởng tượng đạt được, nhưng tôi thực sự cảm thấy tò mò mãnh liệt. Tôi muốn hiểu loại cuộc sống nào cho phép một người có thể sống trong chính con người của họ một cách trọn vẹn đến vậy. Nó giống như một trò đùa tàn nhẫn khi tôi nhận ra rằng sức hút cá nhân là thứ xuất hiện khi bạn ngừng biểu diễn. Tất cả những năm tháng mà tôi đã dành để uốn nắn và tạo hình bản ngã, không điều gì trong số đó xây dựng nên điều này. Không điều gì trong số đó tạo ra sự hiện diện đó. Khi bản ngã bên trong và bên ngoài của bạn thẳng hàng với nhau, bạn tỏa ra sự mạch lạc và người khác phản ứng một cách tự nhiên. Nó có thể cảm nhận được. Bạn không phải quyến rũ hay thuyết phục hay giải thích. Bạn có sức hút không phải vì bạn hữu ích, mà vì bạn trọn vẹn. Đây chính là điều mà nhiều người trong chúng ta mất đi khi chúng ta dành cả cuộc đời để trở thành phiên bản mà người khác muốn thay vì phiên bản mà chúng ta thực sự là.

Khoa học thần kinh đằng sau việc hình thành bản ngã

Cảm giác về bản ngã xuất hiện dần dần, từ các mạng lưới trong não tương tác với nhau. Mạng chế độ mặc định hỗ trợ việc tự phản chiếu, mạng nổi bật phát hiện những gì quan trọng với bạn, và mạng điều hành phối hợp việc lập kế hoạch, ra quyết định và hành động hướng tới mục tiêu – tất cả những điều này tạo ra một cảm giác năng động, liên tục về con người bạn là ai. Bản ngã vừa là sự phản chiếu vừa là sự xây dựng. Là câu chuyện, là mối quan hệ, và không ngừng thay đổi. Đối với những người trong chúng ta lớn lên với chấn thương thời thơ ấu mãn tính, thói quen làm vừa lòng người khác, hoặc việc phải đóng vai cha mẹ về mặt cảm xúc, quá trình này trở nên phức tạp hơn rất nhiều.

Những khuôn mẫu này định hình cả bộ não lẫn cảm giác về bản ngã. Sự cảnh giác thái quá đối với nhu cầu của người khác trở nên ăn sâu vào tiềm thức. Chứng mất khả năng cảm xúc, hay khó khăn trong việc xác định hoặc diễn đạt cảm xúc, có thể xuất hiện. Hệ thống limbic, đặc biệt là hạch hạnh nhân, trở nên cực kỳ nhạy cảm với những tín hiệu xã hội tinh tế, trong khi vỏ não trước trán kém sử dụng khả năng đặt mục tiêu cá nhân, bị ức chế bởi nhiều năm ưu tiên người khác. Bản ngã xuất hiện chậm hơn khi nền móng đã bị rạn nứt. Nỗi sợ hãi, thói quen, sự sinh tồn – những thứ này không phải là kẻ thù của bạn. Chúng là ngữ pháp của quá khứ của bạn, là dấu vết của những gì bạn đã trải qua. Bản ngã không phải là tùy chọn. Nó là của bạn để sinh sống, không phải của họ để tiêu thụ. Và nó sẽ bắt đầu xuất hiện khi bàn tay của nghĩa vụ nới lỏng, khi sự chú ý hướng vào bên trong. Nền nhà có thể cảm thấy xa xôi bên dưới, nhưng mỗi bước bạn thực hiện, mỗi ranh giới bạn thiết lập, mỗi hành động nhỏ của sự chú ý hay sáng tạo, đều đặt nền móng mà bạn chưa bao giờ được ban tặng.

Hành trình gặp gỡ bản ngã thực sự của bạn

Sau khi vượt qua giai đoạn rối loạn ban đầu, bạn bước vào hành trình thực sự của việc gặp gỡ và xây dựng bản ngã. Đây không phải là một sự kiện đơn lẻ hay một khoảnh khắc giác ngộ bất ngờ, mà là một quá trình liên tục của việc khám phá, chấp nhận và phát triển. Bạn sẽ gặp gỡ chính mình nhiều lần, trong nhiều hoàn cảnh khác nhau, và mỗi lần gặp gỡ đều mang đến một tầng hiểu biết mới về con người bạn. Đôi khi bạn sẽ thích những gì bạn tìm thấy, đôi khi bạn sẽ cảm thấy thất vọng, nhưng tất cả đều là những phần quan trọng của bức tranh toàn cảnh về chính bạn. Hành trình này đòi hỏi lòng dũng cảm để nhìn thẳng vào sự thật, sự kiên nhẫn để chấp nhận quá trình, và sự trắc ẩn để yêu thương bản ngã qua từng giai đoạn khám phá.

Chấp nhận sự mâu thuẫn và bất toàn bên trong chính mình

Bạn sẽ gặp gỡ chính mình lần này đến lần khác, và điều đó xứng đáng với mọi chiến thắng nhỏ. Đôi khi bạn nhìn xuống đôi bàn tay của mình và tự hỏi liệu chúng có thuộc về bạn hay người khác không, và điều đó hoàn toàn ổn. Việc không biết về chính bản ngã mình là một điểm khởi đầu nhẹ nhàng và phấn khích. Gặp gỡ bản ngã không có nghĩa là có tất cả các câu trả lời, hoặc thích mọi thứ bạn tìm thấy, nhưng nó có nghĩa là để bản ngã tồn tại một cách trọn vẹn, trong tất cả những mâu thuẫn lộn xộn tuyệt đẹp của bạn. Nhiều người trong chúng ta đã dành cả cuộc đời để che giấu những phần của bản ngã mà chúng ta cho là không thể chấp nhận được. Chúng ta đã học cách đè nén cảm xúc, che đậy mong muốn, và im lặng tiếng nói nội tâm của mình. Nhưng tìm lại bản ngã có nghĩa là chấp nhận tất cả những phần đó, ngay cả những phần mà bạn chưa sẵn sàng yêu thương.

Điều này không có nghĩa là bạn phải ăn mừng mọi khía cạnh của con người bạn. Nó có nghĩa là bạn cho phép mình nhìn thấy chúng mà không phán xét, hiểu rằng mỗi phần của bạn đều xuất hiện vì một lý do nào đó. Sự giận dữ mà bạn đã đè nén có thể là biểu hiện của những ranh giới bị vi phạm. Nỗi sợ hãi mà bạn đã trốn tránh có thể là dấu hiệu của những vết thương cần được chữa lành. Sự hoàn hảo mà bạn đã theo đuổi có thể là cách bạn bảo vệ bản ngã khỏi sự từ chối. Khi bạn bắt đầu gặp gỡ những phần này của bản ngã với sự tò mò thay vì sự xấu hổ, bạn tạo ra không gian để chúng tồn tại mà không cần phải kiểm soát hoặc che giấu chúng. Bạn nhận ra rằng bạn không cần phải trở nên hoàn hảo để xứng đáng được yêu thương, và bạn không cần phải có tất cả câu trả lời để bắt đầu sống như chính mình.

Sự chấp nhận này không xảy ra trong một đêm. Nó là một quá trình dần dần của việc học cách nhìn thấy bản ngã với lòng trắc ẩn, giống như cách bạn có thể nhìn một người bạn đang đấu tranh. Bạn học cách nói với chính mình bằng sự tử tế thay vì sự chỉ trích. Bạn học cách nhận ra rằng những sai lầm của bạn không định nghĩa bạn, và những thành công của bạn không phải là điều duy nhất làm cho bạn có giá trị. Bạn học cách tồn tại trong sự không hoàn hảo, trong sự không chắc chắn, trong sự mâu thuẫn của việc là con người. Và trong quá trình đó, bạn bắt đầu xây dựng một mối quan hệ với chính mình dựa trên sự trung thực và tôn trọng thay vì sự biểu diễn và sợ hãi. Đây là công việc quan trọng nhất mà bất kỳ ai trong chúng ta có thể làm – không phải để trở nên hoàn hảo, mà để trở nên thật, để cho phép bản ngã tồn tại như chúng ta thực sự là.

Con đường tự khám phá và những bước đi nhỏ hàng ngày

Có rất nhiều con đường dẫn đến việc tự khám phá bản ngã, nhiều hơn những gì tôi có thể liệt kê với sự chăm sóc và chú ý mà chúng xứng đáng. Thay vào đó, tôi sẽ chia sẻ những con đường đã giúp tôi nhiều nhất, với hy vọng rằng chúng có thể làm điều tương tự cho bạn, hoặc với hy vọng lớn hơn, rằng chúng sẽ là khởi đầu cho sự tò mò dẫn bạn đến con đường của riêng mình. Việc tìm lại bản ngã không phải là một sự kiện đơn lẻ mà là một loạt các khoảnh khắc nhỏ, các lựa chọn hàng ngày để ưu tiên chính mình thay vì ưu tiên sự thoải mái của người khác. Đó là việc chú ý đến những gì bạn cảm thấy trong cơ thể của mình thay vì những gì bạn nghĩ rằng bạn nên cảm thấy. Đó là việc đặt câu hỏi về những niềm tin mà bạn đã mang theo từ thời thơ ấu và tự hỏi liệu chúng có còn phục vụ bạn không.

Một trong những bước đầu tiên quan trọng nhất là học cách nghe tiếng nói nội tâm của chính bạn. Đối với nhiều người trong chúng ta đã dành nhiều năm để im lặng bản ngã, điều này có thể cảm thấy gần như không thể. Bạn có thể không biết bạn muốn gì, hoặc bạn cần gì, hoặc thậm chí bạn cảm thấy thế nào. Nhưng tiếng nói đó vẫn ở đó, chờ đợi bạn chú ý. Nó có thể bắt đầu như một thì thầm, một cảm giác mơ hồ về sự khó chịu hay sự phấn khích. Nó có thể đến trong những khoảnh khắc yên tĩnh, khi bạn ngừng cố gắng điền vào mọi khoảng trống bằng tiếng ồn và sự phân tâm. Việc thực hành lắng nghe tiếng nói này có nghĩa là tạo ra không gian cho sự yên tĩnh, cho sự phản chiếu, cho những câu hỏi mà bạn đã ngại hỏi. Nó có nghĩa là viết nhật ký mà không phán xét, ngồi thiền mà không kỳ vọng, đi dạo một mình và để tâm trí lang thang.

Một khía cạnh quan trọng khác của việc tìm lại bản ngã là học cách thiết lập ranh giới. Ranh giới không phải là những bức tường để tách bạn ra khỏi người khác, mà là những đường biên cho phép bạn biết nơi bạn kết thúc và nơi người khác bắt đầu. Chúng là cách bạn bảo vệ năng lượng, thời gian và sức khỏe tinh thần của mình. Đối với những người đã dành cả cuộc đời để làm vừa lòng người khác, việc thiết lập ranh giới có thể cảm thấy như tội lỗi, ích kỷ, hoặc nguy hiểm. Nhưng ranh giới là điều cần thiết để tồn tại như chính bạn. Chúng cho phép bạn nói không mà không cảm thấy tội lỗi, để rời xa những tình huống làm cạn kiệt bạn, để chọn cách bạn muốn dành thời gian và với ai. Việc thực hành thiết lập ranh giới bắt đầu bằng những bước nhỏ – từ chối một lời mời mà bạn không muốn tham dự, nói lên khi điều gì đó làm bạn khó chịu, hoặc đơn giản là cho phép mình nghỉ ngơi khi bạn mệt mỏi. Theo thời gian, những hành động nhỏ này tích lũy lại, và bạn bắt đầu xây dựng một cuộc sống phản ánh con người thực sự của bạn thay vì phản ánh mong đợi của người khác.

Tìm kiếm sự trọn vẹn thông qua việc sống thật với chính mình

Cuối cùng, việc tìm lại bản ngã là về việc học cách sống thật với chính mình. Đó là về việc thẳng hàng hóa hành động của bạn với giá trị của bạn, lời nói của bạn với suy nghĩ của bạn, sự hiện diện bên ngoài của bạn với thực tại bên trong. Khi bạn sống thật như vậy, bạn ngừng cần sự phê duyệt từ người khác để cảm thấy có giá trị. Bạn ngừng biến đổi bản ngã để phù hợp với từng tình huống. Bạn trở nên kiên định trong con người bạn là ai, không phải vì bạn đã tìm ra tất cả câu trả lời, mà vì bạn đã cam kết với quá trình tự khám phá. Đây là khi sự trọn vẹn xuất hiện – không phải như một đích đến, mà như một cách sống. Bạn không còn cảm thấy rời rạc hay bị chia cắt. Bạn cảm thấy thống nhất, ngay cả trong sự phức tạp của bạn.

Sự trọn vẹn này không có nghĩa là bạn không còn gặp khó khăn hay nghi ngờ bản ngã. Nó có nghĩa là bạn đã học cách tin tưởng vào tiếng nói nội tâm của mình, ngay cả khi nó thì thầm ngược lại với những gì người khác muốn nghe. Nó có nghĩa là bạn đã học cách tôn vinh nhu cầu của mình mà không cảm thấy tội lỗi, để bày tỏ cảm xúc của mình mà không sợ bị từ chối, để tồn tại trong không gian của bạn mà không cần phải xin phép. Sự trọn vẹn là từ tính mà mọi người nhìn thấy ở những người đã ngừng biểu diễn. Đó là sự mạch lạc mà bạn cảm nhận khi ai đó hoàn toàn là chính họ. Và đó là điều mà bạn cũng có thể tạo ra cho chính mình, không phải bằng cách trở nên hoàn hảo, mà bằng cách cho phép bản ngã là trọn vẹn – với tất cả sự lộn xộn, mâu thuẫn và vẻ đẹp mà điều đó mang lại. Hành trình này không dễ dàng, và nó không có điểm kết thúc rõ ràng, nhưng mỗi bước bạn thực hiện về phía tìm lại bản ngã là một bước về phía tự do – tự do để sống, yêu thương và tồn tại như con người thực sự mà bạn luôn là.

Lời kết

Hành trình tìm lại bản ngã không phải là một cuộc đua có vạch đích. Nó không phải là quá trình tuyến tính với những cột mốc rõ ràng mà bạn có thể đánh dấu hoàn thành. Thay vào đó, đó là một chu trình liên tục của việc gặp gỡ, đánh mất và gặp lại chính mình. Có những ngày bạn sẽ cảm thấy vững chắc trong con người bạn là ai, và có những ngày bạn sẽ cảm thấy như thể bạn đang bắt đầu từ đầu. Cả hai điều này đều bình thường. Cả hai đều là một phần của quá trình. Điều quan trọng không phải là việc đạt đến trạng thái tự nhận thức hoàn hảo, mà là cam kết với hành trình khám phá bản ngã, ngay cả khi nó khó khăn, ngay cả khi nó đáng sợ, ngay cả khi nó buộc bạn phải đối mặt với những phần của chính mình mà bạn đã dành cả đời để trốn tránh. Hãy nhớ rằng bạn xứng đáng với không gian để tồn tại như chính mình, và việc tìm lại bản ngã là món quà lớn nhất mà bạn có thể trao cho chính mình.