Tiễn dặn người yêu

Tiền dặn người yêu là một thể thơ truyền thống rất phổ biến trong kho tàng truyện thơ các dân tộc thiểu số Việt Nam.

Về truyện thơ Xống chụ xon xao (Tiễn dặn người yêu)

Tiền dặn người yêu là một thể thơ truyền thống rất phổ biến trong kho tàng truyện thơ các dân tộc thiểu số Việt Nam. Với 1846 câu thơ, Tiền dặn người yêu là một trong những tác phẩm thơ tình dài nhất và nổi tiếng nhất của dân tộc Thái. Tác phẩm được sáng tác theo lối đối đáp nam – nữ, thể hiện tình yêu sâu đậm, mãnh liệt của chàng trai và cô gái Thái trước lúc chia xa vì phong tục ngủ thăm (người con trai phải ngủ ở nhà riêng, không được ở chung nhà với vợ cho đến khi có con đầu lòng).

Câu chuyện kể về một đôi trai gái người Thái đã yêu nhau tha thiết, đã hò hẹn, đã trao duyên và đã có lời thề nguyện bên nhau trọn đời. Nhưng khi chàng trai nhờ người làm mối dẫn đến xin cho ở rể thì cha mẹ cô gái gắt gao bắt phải làm rể đủ ba năm theo phong tục cổ truyền thì mới cho về chung sống. Chàng trai đau khổ bỏ nhà ra đi, quyết làm giàu rồi sẽ trở về xin cưới cô gái. Cô gái ở lại kiến tâm chờ đợi người yêu. Hết hạn ở rể, người kia xin cưới. Dũng lúc đó, chàng trai trở về và đã giàu có, nhưng giờ cô gái thuộc về kẻ khác mất rồi. Anh đau đớn đi theo tiếng đàn người yêu đã cùng gắn bó từ lâu. Theo lời chàng trai dặn, cô gái có làm ra vẻ vụng về, khiến nhà chồng chán mà trả cô về nhà cha mẹ. Nhưng cô gái liền bị cha mẹ bán vào cửa nhà quan. Thật vọng quá, cô càng đau khổ, phá phách mãnh hơn: Giả gạo – quang chày; Phơi thóc – chùi sân, mắng cọt; Đơ xôi – quạt năm vò cốt sao được trả về cho gia đình. Nhưng nhà quan đã mua đứt cô rồi, không thể trả lại. Họ đưa cô ra chợ bán, nhưng chẳng ai buông lời đến. Tan chợ, để khỏi đem cô gái về, họ dối cô lấy một cuộn lá dong. Người đời được cô gái ngỏ đầu… chính là người yêu thuở trước.

Những chàng gió đã có nhà cao cửa rộng, làm sao nhận ra cô gái trong thân phận tôi đòi nhếch nhác, tiều tuỵ! Một ngày mùa, không đi nương, ngồi bên bếp lửa, cô gái tủi phận đem chiếc đàn môi (1), kí vặt tình yêu ra thổi, gọi lại lời thề thốt thuở nào. Chàng trai bâng khuâng nhận ra người yêu và quyết sẽ đòi lại sân đưa tiền người vợ về nhà cha mẹ, rồi họ cưới nhau cho trọn lời ước cũ: Không lấy được nhau khi mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông; Không lấy được nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi già ve già.

Đoạn trích dưới đây miêu tả rất rõ tâm trạng của chàng trai trên đường tiến cô gái về nhà chồng và phải chứng kiến cảnh cô bị chính người chồng đánh đập. Lời tiền dặn gồm hai đoạn đều là lời của chàng trai. Đoạn (lời) đầu từ câu Quảy gánh… đến …_ goá bụa ve già,_ đoạn (lời) thứ hai từ câu Dậy đi em… đến hết.

Tác phẩm Tiễn dặn người yêu (โสงหชอุ โสนสาโ)

Lớn bởi rau nhiều giỏ

Nay hãy kể từ trước đến sau,

Kể chuyện qua về bù chuyện tới,

Kể từ thời ấy ngày xưa…

Kể từ thuở đôi ta nằm lòng mẹ bên phải,

5. Ở lòng mẹ bên trái.

Mẹ em yêu và mẹ anh yêu,

Thèm ăn gỏi cá chua.

Bé xinh vào lòng mẹ hai tháng,

Mẹ yêu thèm ăn dở chua me,

10. Bé xinh vào lòng mẹ ba tháng,

Mẹ yêu thèm ăn ăn gỏi cá diếc.

Bé xinh vào lòng mẹ bốn tháng,

Mẹ yêu thèm ăn gỏi cá trắm.

Bé xinh vào lòng mẹ năm tháng,

15. Mẹ yêu thèm ăn gỏi cá pộc.

Bé xinh vào lòng mẹ sáu tháng,

Mẹ yêu thèm ăn gỏi cá chày.

Bé xinh vào lòng mẹ bảy tháng,

Mẹ yêu thèm ăn gỏi cá mương,

20. Bé xinh vào lòng mẹ tám tháng,

Mẹ yêu thèm ăn gỏi cá vũ.

Bé xinh vào lòng mẹ chín tháng,

Đã qua mười tháng chờ,

Đã đủ chín tháng đợi,

25. Mười tháng chờ đôi ta ra đời ăn cơm,

Chín tháng đợi đôi ta ra đời bú mẹ.

Rơi sấp thành bé trai,

Rơi ngửa em yêu thành bé gái.

Ba tháng biết ngồi vịn,

30. Sáu tháng biết ngồi vững.

Con giẫy đạp trên nôi khóc oa,

Con giật mình trong chăn khóc thét.

Tuổi còn thơ ôm cổ mẹ chăn gà,

Bám vai mẹ chăn lợn,

35. Đeo cổ bác ăn cơm,

Đòi hái dâu theo mẹ.

Biết lẫy sợ rơi thang,

Biết chững e ngã sàn,

Biết đi lo trâu húc,

40. Kể từ thuở đôi ta lẫm chẫm,

Còn bé dại thơ ngây.

Đi một mình nhớ mẹ,

Cạnh dây trâu khóc dòng.

Cõng dưa bở thay em,

45. Dây leo căng cột nhà làm vải,

Vải đứt kêu mẹ xem.

Rồi đôi ta đào đất san nền,

Cưỡi bông lau phi ngựa,

Quấy mẹ vòi nằm bên,

50. Thuở đôi ta còn vầy cá trên mâm,

Còn bắt cá trong chậu.

Đuôi cá đập tay trái ta rủ nhau cười,

Đuôi cá đập tay phải ta đua nhau khóc.

Áo đen bọc cát mềm,

55. Áo trắng bọc cát mịn.

Trông tả tơi nhuốc nhem,

Thấy người áo vắt lưng chạy liền.

Bố mẹ sai ra quản quên thưa,

Sai ra sàn thụt ngã,

60. Sai từ bếp vào buồng quên lời.

Kể từ khi con người xách chùm quả qua mắt,

Xách giỏ cá qua mặt.

Bố mẹ mong người giúp mong phí,

Đợi người cho đợi uổng,

65. Bố yêu và mẹ yêu mới nói:

Con mẹ lớn bởi rau nhiều giỏ,

Khoẻ bởi măng nhiều ngọn.

Con người lớn bởi vạn đùi trâu,

Lớn bởi triệu đùi voi.

70. Mười tuổi em đang lớn thành gái,

Anh cũng lớn thành trai.

Mười ba tuổi em biết bắt cá suối,

Mười bốn biết nhuộm răng đen làm duyên,

Biết may áo che vú,

75. Biết dành tóc làm độn.

Óng ả lên sàn nhóm lửa.

Anh mười ba biết cắt sáo,

Mười bốn biết cắt đàn môi.

Đàn môi đồng hai mươi bốn chiếc,

80. Sáo vui réo rắt được hai mươi hai.

Đôi ta như gốc cải xanh, như tàu dong mượt,

Công mẹ cha nuôi lớn cùng thời.

Yêu nhau như thuở mới ra đời,

Trao duyên gửi nghĩa từ hồi còn thơ,

85. Anh đi áo chùm đầu ra sàn,

Áo vắt vai xuống thang.

Vung tay bước qua rào tìm bạn.

Đôi ta gặp nhau nơi sàn hoa,

Tâm tình bên bếp lửa,

90. Chuyện nối chuyện mau qua,

Đêm tiếp đêm mặn mà.

Đôi ta ngồi khuống tận khi gà gáy,

Đeo mộng về nhà lúc xế vầng trăng.

Bốn phía sa mù dâng,

95. Mịt mùng sương buông lấp mái.

Lời hẹn hò bền chắc, tình đôi ta nhuyễn chặt

Lời hẹn hò bền chắc,

Tình đôi ta nhuyễn chặt,

Chung trái tim không thể sẻ đôi!

Chỉ sợ đẵn cây không thuận hướng,

100. Ngả cây không xuôi chiều.

Đan sọt còn lo lỗi mắt,

Yêu nhau sợ Then không thương.

Then thương sợ trời cao không giúp,

Trời giúp sợ mẹ cha không ưng,

105. Cây không ngả sợ cha em cứ bắt phải ngả,

Lòng không yêu sợ mẹ em cứ bắt phải yêu.

Thương thay chim thô lốc ngực nâu,

Chim gõ kiến ngực vằn,

Gà lôi ngực lốm đốm,

110. Đi đằng sau ngóng đợi không đợi,

Đi ngả trước mong dừng chẳng dừng.

Càng mong dừng càng vun vút bay xa.

Ước sao anh mọc cánh,

Như rồng thiêng bay tung,

115. Lượn khắp trời tìm đến sàn hoa.

Ta nhác trông nhau mắt liếc lệ sa.

Anh ước cùng em dựng nhà,

Nhưng e làm nhà rách người mắng,

Dựng nhà hoang người chê,

120. Người qua trước ngõ người cười.

Mẹ yêu anh mới nói:

Áo thuở nhỏ đưa đây mẹ bói,

Quẻ bói này hai bốn một năm.

Lấy được nhau thuận vợ thuận chồng!

125. Yêu em, anh quyết được,

Đã thương nhau quyết lấy.

Anh mới đi kiếm lúa ngoài đồng,

Đi kiếm cá ngoài sông.

Chài ba sải, anh buông xuống hồ,

130. Lưới muôn mắt, anh giăng xuống nước.

Đứng mũi thuyền anh liệng chài tơ,

Ngồi lái thuyền anh so lưới sợi.

Số may được trắm chiên chép đỏ,

Được cá to cá nhỏ từng đàn,

135. Đẹp lòng anh quay về bản.

Cá to đưa mẹ thái ướp chua,

Cá nhỏ sấy khô xát muối.

Cá giàn trên đã đủ, thừa đủ,

Gà vịt kia đã nhiều thực nhiều,

140. Anh mới đi Tà Bú mua đĩa,

Đi Tà Hè mua tơ,

Đi Tà Sại mua cau.

Mua cau cau cả buồng sai quả,

Mua trầu muôn lá gói mang về,

145. Dạm người yêu thay lời thương nhớ.

Anh chạy tìm ông mối bà mai,

Kẻ khéo giúp gói cau không úa,

Người khéo hỏi lời thương không phai.

Giỏi mối mai cho đôi ta đẹp lứa em ơi!

150. Anh chặt giang về đan lồng gà,

Chặt mai về đan giỏ cá.

Cắt dong muôn lá gói trầu,

Kịp đến ngày lành và bữa tốt.

Năm đi và tháng trôi,

155. Gói trầu nhỏ anh mang tới gửi,

Gói cau con tới dạm

Dây trầu không xin được cuốn leo,

Gói cau lên quản trước tưng bừng,

Muôn tiếng đến sàn sau rộn rã,

160. Búi tóc mượt, anh trải ra giữa quản,

Búi tóc dài anh buông xuống giữa nhà.

Anh lạy cha em bốn lạy,

Nộp mẹ em bốn lễ.

Xin làm gà gô, cun cút cổ trơn,

165. Làm rể quý, rể yêu nằm quản.

Cha em trên giường cao không đáp,

Mẹ em nơi giường thấp làm thinh.

Rồi cha em và mẹ em mới bảo:

Người như kia và mặt như vậy,

170. Chẳng đáng đội nón giấy Mường Púa ven sông,

Không đáng ở nhà ta ngồi quản đan chài.

Quay về với họ nội họ ngoại,

Quay về nhà cũ đi đi!

Anh đã tính mà tính không đủ,

175. Anh đã lo mà lo chẳng tròn.

Tay trái cầm gói cau lau mắt,

Tay phải xách giỏ cá thẹn thùng.

Anh bẽn lẽn quay về nhà cũ,

Cúi mặt nước mắt rỏ,

180. Ngẩng lên hàng lệ rưng.

Nước mắt rơi đầm gối,

Hàng lệ rơi thấm đệm.

Ngày rồi đêm héo hắt khóc ròng.

Khi ấy con người đi kiếm lúa ngoài đồng,

185. Đi kiếm cá ven sông.

Cá ven sông được toàn cá chết,

Người mạng về lạng thái ướp chua.

Mổ mổ moi moi đổ chĩnh.

Con người đi Tà Bú mua đĩa,

190. Đi Tà Hè mua tơ,

Đi Tà Sại mua cau.

Cau Mường Sại úa héo lìa buồng,

Trầu Mường Trai rụng buông khỏi cuống.

Mua cau cau rời buồng héo quắt,

195. Trầu rơi vàng, trăm lá gói ôm đi.

Con người cắt lá chuối gói gừng,

Cắt lá dong gói xôi.

Cắt lá tạu gói thuốc lào khô.

Ngày lành và bữa tốt,

200. Năm đi và tháng trôi.

Giữa mùa khắp nơi dạm cưới,

Gói trầu nhỏ người mang tới gửi,

Gói cau con tới dạm.

Dây trầu không xin được cuốn leo,

205. Gói cau lên cửa trước rầm rầm,

Muôn tiếng đến sàn sau hối hả.

Mối lái ngược xuôi vội vã.

Búi tóc mượt người trải ra giữa quản,

Búi tóc dài người rũ xuống giữa nhà,

210. Rằng người đẹp tóc buông thấm gót,

Phắt đắn lên đầu trơn trọc lốc.

Con người búi tóc nhỏ không thành,

Búi tóc to không nổi.

Người lạy cha em bốn lạy,

215. Lễ mẹ cha em vô hồi.

Xin là gà gô cun cút cổ trơn,

Làm rể quý rể yêu nằm quản.

Cha em ngồi giường trên ưng ý,

Mẹ em ngồi giường dưới đáp lời,

220. Lời nên lời chắc tựa tấm chiên,

Lời liền như chiếc chiếu,

Lời chắc đanh như dao sắc chặt dong.

3. Gói cau con tới dạm.

Mẹ cha ưng gả khi em còn trên nương,

Khi em đang ngoài ruộng,

225. Chiều tới khi mặt trời rụng,

Mặt trời rơi xuống thấp,

Mặt trời sát mặt phai,

Mặt trời qua sàn ngoài người thương,

Mặt trời quấn ngọn giang sắp lặn,

230. Mặt trời quấn ngọn tre, ngọn bương sắp tắt,

Mặt trời lặn mặt trời không gọi,

Mặt trời đi mặt trời không chờ,

Mặt trời khuất mây mờ sập tối.

Em tuốt dao chặt củi,

235. Chặt củi, chặt củi dâu.

Sắp củi sắp cho bõ gánh,

Kiếm củi kiếm hai bó,

Kiếm củi kiếm ba bó.

Một bó để mẹ yêu ninh xôi,

240. Một bó cho mẹ yêu nấu rượu,

Một bó dành nhen lửa sàn hoa.

Lửa sàn hoa để bạn trai xa hơ áo.

Em chẻ đóm chờ mồi thuốc anh yêu,

Em trở về em gọi:

245. Về nhà thôi vía hỡi!

Về với cây sào giang vắt khăn,

Về với cây sào lăn vắt áo.

Về giã gạo hai cối bữa chiều,

Về giã gạo thêm cơm bữa sáng,

250. Về nằm đệm mẹp đen,

Về nằm đệm mẹp đỏ,

Về nằm bên mẹ hiền.

Vía anh yêu đừng nằm nơi gốc lau,

Đừng ngủ sau gốc sậy,

255. Hỡi vía anh yêu về nhà theo nhau!

Em khoác lẵng em gánh củi,

Vừa đeo dưa vừa xách bầu.

Về tới bản thấy lạ sao!

Em hạ củi xuống gầm,

260. Em bỏ đòn dưới sàn.

Em đặt bước lên thang gỗ lát,

Vào thẳng nơi mẹ ngủ buồng trong.

Em cởi dao để buồng giữa,

Tháo piêu vứt buồng ngoài,

265. Ra sàn sau nhấc đòn,

Ra sàn ngoài tìm ống.

Cúi mặt đi xuống bến,

Ngoảnh mặt về vực lớn xanh trong.

Xuống bến tìm đá nháp không thấy,

270. Xuống nước tìm đá kỳ không được.

Về nhà tìm kẻ thân bàn bạc không xong.

Ống nước tròn vục nửa,

Ống nước muột múc lưng.

Cánh tay thon sắp gánh nâng đòn,

275. Chân trái em bước đi,

Chân phải em bước tới.

Về nhà em bước về,

Đặt gánh giữa sàn sau,

Để đòn nơi sàn ngoài,

280. Rồi em yêu mới hỏi:

Con mẹ nay bụng đói,

Ăn còn phần cơm canh?

Bữa sớm bữa chiều có để dành cho con không mẹ?

Mẹ yêu em bèn đáp:

285. Canh gà để trên giàn,

Canh cá phần con trong chạn.

Còn giỏ cơm treo trên móc đằng kia!

Em thấy gói dong chen gói cá,

Gói dong kín gói gà,

290. Gói trầu không bắt chéo,

Gói dong dày gói xôi,

Và thuốc lào khô gói bằng lá tạu.

Em yêu bèn hỏi:

Xá Núi Chíp mang bán?

295. Người Xá Xăm Cằm đem đổi phải không?

Mẹ yêu em đáp:

Người Xá Núi Chíp không mang tới bán,

Người Xá Xăm Cằm không mang tới đổi.

Đây gói trầu nhỏ người mang tới gửi,

300. Gói cau con tới dạm.

Dây trầu không ràng cuốn tình con.

Con mẹ có chồng đừng làm nũng,

Đẹp lứa đôi đừng vòi quấy mẹ hiền.

Con mẹ chớ nghe lời vịt,

305. Nghe lời vịt mất trứng,

Nghe lời gà mất vườn,

Nghe lời gièm pha mất anh mất em.

Chớ nghe ông xui dại với bà xui khôn.

Lời ông xui dại không đủ bữa,

310. Lời bà xui khôn không đủ làn.

Người không xui nên cửa rộng nhà sang.

Con hãy xem gốc cải mọc tươi xanh giữa chuôm,

Lũ bướm con lượn tìm cành đậu.

Châu chấu chết gì bông lúa không buông,

315. Cha già không khoẻ nữa,

Mẹ cũng yếu sức rồi.

Mẹ cha đợi ăn giỏ rau xanh,

Đợi ăn sức rể út.

Chờ ăn giỏ cá trắm rể yêu,

320. Bằng ấy điều con gái quý mẹ ơi hãy nghĩ!

Em đã nghĩ mà nghĩ không đủ,

Em đã lo mà lo chẳng tròn.

Em lập cập chạy ra sàn,

Mâm cơm chiều dọn vội,

325. Nghĩ đến anh mà nát ruột gan.

Như nặn nến sáp không nên,

Như ôm cây to không xuể.

Em lập cập chạy vào đằng quản,

Cất tiếng xa gần trách chú:

330. Giúp cháu với bác trai gái nhà trên,

Giúp cháu với ơi chú ơi thím nhà dưới!

Chúng ta không giúp nổi cháu ơi!

Ta đã ăn gói trầu nhỏ người mang tới gửi,

Gói cau con người mang tới dạm.

335. Dây trầu không người đã tới cuốn leo!

Em yêu lại kêu:

Giúp tôi với hỡi chị em dâu rể trong nhà!

Chị em dâu rể trong nhà cũng đáp:

Không giúp được em ơi!

340. Ta cũng ăn gói trầu nhỏ người mang tới,

Gói cau con người mang tới dạm.

Dây trầu không người đã tới cuốn leo!

Nghe chim cu trên ngọn cây cúc cu,

Cũng đừng khóc cô ơi!

345. Cây tre nó thành giấy,

Cây nứa nó thành ống.

Con gái thành nàng dâu.

Bố gả chồng cho đừng chối cô à!

Kiếp gà cỏ chớ chọn cành đậu,

350. Chọn cành sẽ được cành giang.

Gái đến thời chẳng nên kén chồng,

Kén chồng kén phải chồng Xá.

Lựa dao lựa phải dao quằn.

Ngẩng mặt lên e người cũ cười chê,

355. Chi bằng nghe cha nghe mẹ.

Nón đẹp che đầu sớm hôm thong thả.

Không nghe lời mẹ lời cha,

Cào cỏ nương xa đầu be lá chuối.

Lời nhân tình bao giờ chả bùi,

360. Máng nghiêng nước rỏ giọt,

Đường đổ khe khẽ vun.

Cô út ơi hãy lắng cơn buồn nghĩ kỹ.

Cô út đứng nghe lời chim chim can co cán có,

Mà lỡ mùa gieo mạ,

365. Nghe lời tình lỡ vụ làm ăn.

Phải chuyện đau lòng chớ khóc.

Bố gả chồng cho rồi sẽ cửa cao nhà rộng cô ơi!

Lời đã trao lời liền như chiếc chiếu,

Lời chắc đanh như dao sắc chặt dong,

370. Như lá dong kia đã lót ủ men nồng.

Dẫu van xin cha cũng không buông không thả.

Ngẫm thân em chỉ bằng thân con bọ ngựa,

Bằng con chẫu chuộc thôi.

Như cơn mưa giông ngoài trời,

375. Như nước ngập núi đồi khó lội,

Như nước dâng tràn bờ khó bơi.

Em đã tính mà tính không đủ,

Em đã lo mà lo chẳng tròn.

Đành liều mượn dao người chặt cây,

380. Mượn rựa người đẵn củi,

Mượn sức người ta cấy cày.

Lúa đầy bịch mới đuổi nó ra,

Thóc đổ bồ mới hất nó về.

Đuổi không về sợi chỉ rối không cho vướng,

385. Vải đẹp trơn khổ tám không chia.

Trơ một mảnh khăn từ nhà nó mang tới,

Trần manh áo mới từ mẹ nó may cho.

Chuyện dang dở người ta thích nói cứ nói,

Duyên không thành người ta thích chê cứ chê,

390. Hàm răng sít ai muốn mắng cứ mắng,

Hàm răng đen ai muốn nhe cứ nhe.

Người mắng suốt tối người khấn hộ,

Người nhiếc suốt ngày người cầu cho!

Em bỗng thành vợ người nghĩa nặng,

395. Bỗng thành dâu của người nghĩa dày!

Phút giây pí pặp chồng giắt lên đầu gianh,

Pí lão gài trong kẽ mái.

Móc nón đeo lên vách giữa,

Kèn la treo gần cửa sồ,

400. Rồi vác rựa đi phạt cây đeo dao đi phát vườn.

Thành rể lớn trong nhà nuôi bố.

Em đã tính mà tính không đủ,

Em đã lo mà lo chẳng tròn,

405. Làm không nổi, sống coi như chết.

Như ăn lá ngón lìa đời,

Như nậy đá to đá sập.

Vần đá tảng đè tay,

Đè tay đè tay phải ngón út,

410. Máu không rớt mà đau tận ruột,

Máu không rơi mà buốt tận tim.

Đau trong ruột không người đoái hoài,

Buốt trong tim thăm hỏi nào ai?

Xót xa em chùm trăn thầm khóc,

415. Cúi mặt nước mắt rỏ,

Ngẩng lên hàng lệ rưng.

Nước mắt rỏ hai dòng,

Rỏ ba dòng,

Dòng rơi đằng trước đủ rửa rau muôn rỏ,

420. Dòng rơi đằng sau đủ rửa rau muôn vườn.

Thương ngón tay thon lá hành,

Đuôi mắt đẹp dài như lá trầu xanh.

Anh yêu em lời ước nguyền kia vẫn nhớ,

Nhớ chắc chắn như gà con nhặt tấm,

425. Nhớ khăng khăng tình son sắt còn đeo.

Như xôi bỏng bọc lá tươi,

Lá tươi bọc lá tươi càng nóng.

Ước mong tha thiết càng nồng,

Mong ở đó người ta thả trôi,

430. Mong ở đơm, người ta trút nhẵn.

Mong ở bạn tình người tranh lấy mất rồi.

Anh đã tính mà tính không đủ,

Anh đã lo mà lo chẳng tròn.

Hai núm một chài khó liệng,

435. Mười đêm, cá lượn đàn cuối thác chài buông không tròn.

Một kẻ đoi lòng khó nghĩ,

Một mình nghĩ không tới,

Một mình suy không cùng.

Chưa được một với đã mất một sải,

440. Than ôi! Anh muốn ăn gạo bịch to cố chữa,

Muốn ăn dưa vườn lớn cố rào.

Ngờ đâu em ngả vào phía khác phụ nhau!

Bạn tình hỡi người yêu anh ơi!

Khác nào hoa tươi đỉnh núi,

445. Mắt nhìn, tay vươn chẳng tới.

Ta ước tay ngắn như tay vượn,

Mà tay ta lại dài như tay cóc.

Ta ước phép lớn như phép rồng,

Phép cả như phép trời,

450. Phép cao như phép Mạnh Tông.

Phép nhổ cây đỉnh núi,

Cây giữa rừng mang trồng giữa bản.

Biến em yêu thành vợ quý trong nhà,

Thoả lòng ta mong mỏi bấy nay,

455. Ta ước mọc cánh bay cánh quạ,

Mắt tinh tường mắt én.

Lượn khắp vòm trời đỗ ngọn cây thơm.

Ta ước cánh ta như cánh ve đen vàng,

Bay muôn phương tìm xem thử mệnh nàng,

460. Mệnh nàng xa ta một với hay xa ta một sải?

Xa một sải ta kéo gần một với,

Xa một với ta kéo gần một gang.

Xa một gang đoi mệnh gắn liền.

Em ơi anh đã tính mà tính không đủ,

465. Anh đã lo mà lo chẳng tròn.

Người ta trầu vàng cau rụng,

Gừng già quắt gói lá dong thô.

Trèo lên quản cha mẹ em vui mừng hớn hở,

Còn anh cau cả buồng sai quả,

470. Trầu xanh tươi muôn lá gói mang về.

Bước lên quản cha mẹ em hất xuống.

Cha mẹ em mới nói:

Giống me rừng đất người chín nẫu cành thấp,

Còn quả me nhà chín rực cành cao.

475. Con gái yêu tao phải giá bằng voi mới gả!

Giá bằng voi thôi đành lảng xa,

Nếu giá bằng trâu còn có nổi may ra.

Thu vét cửa nhà cố khi cũng đủ.

Than ôi! Số đua số không cùng,

480. Phận thi phận không nổi.

Cây ganh cây gãy ngọn ngang chừng.

Đâu phải quả trong rừng ngắt trộm,

Rau trong núi tranh nhau.

Bạc không nặng bằng người giành em yêu được sao?

485. Đôi ta tình sâu dày nỡ rời?

Khi ốm đau phải được cầm tay nhau săn sóc em ơi!

Đi buôn lấy tiền về cưới người tình

Anh thấy tủi mới đi Lào,

Anh cầm sào bởi nghĩ đau lòng phận khó.

Mới đeo túi xuống nhà đi buôn,

490. Đi buôn, buôn sắt Lào,

Đi bán, bán lưỡi mai.

Quanh khắp trời tìm sắt Tông Puỗn,

Tìm sắt được sắt Tông Puỗn bền sắc.

Chọn mai, được mai lòng máng tốt của Lào,

495. Anh đi buôn sẽ đi tận mường Tông Tênh trời vằn,

Mường Tông Lang trời trũng.

Mường chật chội giơ lá chuối che đầu.

Có khi được thấy trời mở cửa xuống sàn,

Trời ra cửa sổ ngó xem,

500. Phân bạc được bốn muôn con ngựa,

Lưỡi dao mẻ được bốn vạn con trâu.

Nhờ phúc lành em yêu còn được lãi hơn lãi nữa biết đâu!

Buổi anh sắp đi anh còn tìm ngày,

Tìm ngày được ngày huộng,

505. Mái gà kêu tao tác anh quay…

Anh quay về tìm ngày được ngày tấu.

Đầu gối va khuôn cửa anh quay…

Anh quay về tìm ngày được ngày cá.

Gấu quần vướng búi riềng anh quay…

510. Anh quay về tìm ngày được ngày cáp.

Mới đeo gươm khoác túi xuống nhà.

Anh đi thấy cáo mặt trắng biết gật gù khấn.

Bìm bịp biết đâm chày nhún nhảy.

Chim tực tữ kêu rừng sâu khe núi,

515. Chim chót bóp kêu bạn đường sánh đôi.

Mới thấy trời mở cửa xuống sàn,

Trời ra cửa sổ ngó xem.

Phân bạc được bốn muôn con ngựa,

Lưỡi dao anh đổi được bốn vạn con trâu,

520. Nhờ phúc lành em yêu còn được lãi nhiều nữa,

Nhờ phúc đẹp em thương còn được lãi nhiều hơn.

Anh đuổi trâu về thong dong,

Cưỡi ngựa về rầm rầm.

Núi tiếp núi trập trùng,

525. Khe tiếp khe gập ghềnh đá dựng.

Kẽ mắt đứt vì tuôn lệ nhớ,

Nhớ em yêu đằng đẵng xa xôi…

Nghe hổ báo rừng sâu gầm thét,

Chim chót bóp kêu bạn đường sánh đôi,

530. Dạ bồn chồn như làm ruộng cuối vụ,

Cấy ngày kia mà gieo mạ bữa mai.

Anh nhớ mong em không cạn không nguôi.

Vào đồi rậm rừng quang hú gọi:

Vía em yêu hỡi!

Em vẫn ngồi cạnh thang em đợi,

535. Em vẫn ngồi đầu cối em mong.

Đợi anh về vò võ ngóng trông.

Anh ngỡ tưởng vườn gừng đã thành vườn nghệ,

Bạn tình xưa đã về nhà chồng.

Nhưng trái tim lớn em còn treo đó,

540. Trái tim con còn bện chỉ xe đôi.

Người đi xa nhưng vía quấn không rời.

Dây trầu không đã vượt cỏ leo giàn.

Khoai năm qua đã lên quá ngọn giang,

Lời hẹn thương đôi lứa không lay không chuyển,

545. Không rớt rơi dù một dây tơ nhện em ởi!

Anh dồn bò buộc nơi cột trước,

Anh dồn trâu buộc nơi cột ngoài.

Anh lùa ngựa buộc nơi cột trong.

Yêu em anh dặn em hết nhẽ,

550. Thương em anh dặn em hết lời.

Em cố khoẻ cố vui,

Yên lòng đợi.

Đợi anh vài tháng thôi.

Vào rừng thấy nõn sẹ sa nhân đừng nhổ,

555. Đừng phạt mầm măng nứa măng tre.

Gặp trai lạ đừng đùa bỡn nhắn nhe.

Trai quan kệ gái quan nô giỡn,

Trai quan mặc gái quan ngồi kề.

Trai bản ta để gái bản bên trò chuyện,

560. Lìa anh, em đừng ngủ chạ,

Xa anh, em đừng nằm đôi.

Đợi anh về nằm đôi,

Đợi anh về ta chung chăn gối.

Anh đi bán bò tận nguồn tơ,

565. Đến tận So, Là bán ngựa.

Có khi một con bò được nén bạc hơn,

Một con trâu được nén bạc rưỡi.

Con ngựa đen được hai mươi bốn nén tròn.

Bạc mười nén anh sẽ chuộc em về,

570. Vải năm trăm anh sẽ cởi em ra.

Dù thành vợ người ta cứ xẻ lòng chờ em ạ!

Mùa hoa bưởi, ngắt hoa bưởi ngồi mong,

Mùa hoa vông, ngắt hoa vông ngồi đợi.

Mùa hoa mạ, ngắt hoa mạ ngồi chờ,

575. Hoa sắp héo, sương mai em nhúng,

Hoa sắp tàn, nước rượu em ngâm.

Hoa sắp úa, khăn đào em gói.

Hoa gói khăn đào hai mươi năm không phai.

Mười chín đời tạo quan vẫn thắm,

580. Đôi ta yêu nhau lấy gì gửi mặt?

Gửi vải sợ vải sờn,

Gửi đàn sợ đàn gãy.

Gửi bạc vụn sợ không đáng lòng,

Gửi bạc nén? Nhưng anh của khó nhà không!

585. Gửi vật tre mây sợ hóp.

Đôi ta yêu nhau anh gửi em chiếc đàn môi đồng.

Còn thương anh đàn môi đồng nhớ mãi.

Duyên mai sau đàn môi đây hãy lấy nhận người.

Cất kỹ trong lòng em ơi đừng nhầm lẫn nhận sai!

590. Con khóc giơ đàn môi dỗ nín,

Ngày về trời treo trên cổ ngựa bay.

Đàn bay lên thành một cánh bướm vàng.

Lời thương đặt trong lòng đừng phai,

Trầu têm đặt trong giỏ đừng úa.

595. Lạc phương trời đừng buồn,

Vòng bảy cõi mường xa đừng đổi thay!

Em yêu mới nói:

Anh lên đường í liễng của em ơi đừng ốm,

Vượt rừng cây đừng mỏi đừng đau.

600. Đừng đi xa quá dãi dầu.

Đi xa dầu dãi biết đâu mà lường.

Thuốc độc người trộn trong cơm,

Đi buôn chớ lâu ngày đằng đẵng.

Lúa nên đồ cha sẽ ngắt về đồ,

605. Em nên cho cha sẽ thuận đem cho?

Gạo chưa hết hãy làm cho hết.

Gạo đang còn hãy vãi theo thuyền,

Muối không hết hãy rải theo sông.

Chẵn bảy hôm rủ nhau quay lại,

610. Đủ chín ngày anh gọi bạn quay về!

Vừa đi vừa ngoảnh lại,

Vừa đi vừa ngoái trông.

Chân bước xa lòng càng đau nhớ.

Anh dồn bò lên ngọn Khau Vai,

615. Lùa trâu lên ngọn Khau Cả.

Cưỡi ngựa lên Khau Dướng cao vời.

Chân bò vướng cành mây,

Trâu bước vướng cành si.

Ngựa đi vướng cành móc,

620. Trâu anh sao không dậy ăn sớm?

Ngựa ô chê lá nõn thơm tươi?

Anh ngắt lá xanh anh ngồi.

Bẻ cây giữa đèo anh bói.

Quẻ bói này hai bốn một năm,

625. Những tưởng ma trên trời muốn ăn cỗ trâu,

Hồn ông bà đòi ăn lợn cúng.

Hồn tổ tiên thèm bữa rượu đôi gà.

Hay đâu vía em yêu theo bước chân ngựa,

Vía em thương dõi vết chân trâu.

630. Em yêu đang ở nhà mong nhớ!

Quả cau vân bổ mười,

Quả cau tươi bổ năm.

Ném đằng sau vía đeo bước ngựa về ăn,

Ném đằng trước vía bám bước trâu về nhận.

635. Em yêu đang ở nhà mong nhớ,

Xin hãy nán lòng chờ!

Trâu anh liền chồm dậy ăn cỏ,

Ngựa ô vơ lá nõn thơm tươi.

Anh dồn trâu đi rầm rầm,

640. Cưỡi ngựa đi băng băng.

Núi tiếp núi mịt mùng,

Gò tiếp gò khúc khuỷu.

Bãi tiếp bãi trập trùng,

Từng chục trăm núi thấp dài cao,

645. Rời em lên Mường Lay,

Biệt em lên Mường So.

Đường vòng đường lượn khúc quanh co.

Đường cheo leo mép vực,

Cá dưới vực túm đen như cát,

650. Hàng đàn đông cuối thác lượn lờ.

Áo anh rách xơ bảy tấm,

Nhưng trâu mang bán chưa lời.

Hụt vốn chồng em sẽ cười,

Ngựa tốt chưa ngang bạc mười nén,

655. Vải năm trăm trâu khoẻ chưa bằng.

Anh còn đi đằng đẵng xa em!

Người tình ở nhà bị ép gả chồng

Năm tiếp năm, năm trôi,

Tháng tiếp tháng, tháng hết,

Măng đắng xanh đã nẩy lộc đâm chồi,

660. Cha đã dăng màn chia khoang dành chỗ,

Mẹ sắp xách tay em canh gà gáy khuya,

Lưỡi dao sắc mẹ sắp chặt cây tươi nhuộm vải,

Ngón tay kia thoăn thoắt sắp nhồi,

Nhồi lông vịt thêm chăn,

665. Nhồi hoa gianh thêm đệm,

Thành đệm êm đưa cô,

Thành chăn ấm đưa em,

Thành đồ cưới đẹp đưa dâu.

Cha em cầm gói cau tìm tháng,

670. Cầm gói trầu tìm ngày,

Tìm ngày, ngày cẩu coong,

Ngày hõong phữm và ngày hặp xảy.

Cha em mới nói:

Ngày hặp xảy đông gái nhiều trai,

675. Ngày hặp tai lắm trâu nhiều bò,

Mẹ em mới dịch đệm liền bên,

Kéo chăn em liền mép.

Em đã tính mà tính không đủ,

Em đã lo mà lo không tròn,

680. Làm chẳng nổi, sống coi như chết,

Như ăn lá ngón lìa đời.

Chồng em mới nói:

Trời cho thành lứa đôi,

Kết hai ta thành chồng thành vợ,

685. Ta lấy nhau, đệm nhỏ bằng lá gianh cũng mặc,

Chăn hẹp bằng lá cỏ cũng đành,

Được nhau rồi, đắp ngang nằm ngang,

Chồng kéo lại vợ co,

Con nhỏ khóc hai bên, dầu chết rét mặc nó!

690. Chồng em lại nói:

Ta chắn suối to làm đập,

Chặn nước lớn bắt cá,

Ta cày ruộng để cha mẹ mình ấm no!

Em đã tính mà tính không đủ,

695. Em đã lo mà lo chẳng tròn,

Khóc vùi giữa bản không nên,

Gào giữa ban ngày sượng mặt,

Sẽ khóc ư? cười ư?

Khóc, người trong bản sẽ cười,

700. Cười, người trong mường sẽ nói,

Người sẽ qua dưới mái mỉa mai.

Năm tiếp năm, năm trôi, anh ơi!

Tháng tiếp tháng, tháng hết, anh ơi!

Đã sáu mùa lúa ruộng qua rồi,

705. Đã bảy mùa cá lũ trôi xuôi.

Cha em và mẹ em mới nói:

Cốm dẻo không thay cơm chiều,

Cốm thơm không thay cơm sáng,

Rể chẳng nuôi cha mẹ vợ đến già,

710. Sẽ đưa con gái yêu lên nhà rộng,

Cha mẹ cho con về nhà chồng, con ạ!

Chồng em đi kiếm lúa ngoài đồng,

Đi kiếm cá ven sông,

Được cá chiên đem mổ,

715. Được cá trắm ướp chua;

Cá ướp chua lâu ngày đã chua.

Ngày lành và bữa tốt,

Năm đi và tháng trôi.

Cha em và mẹ em mới nói:

720. Năm nay năm đưa vịt tía về phủ,

Năm đưa gái lớn về nhà chồng,

Đưa dâu đưa tháng giêng.

Em yêu vội đáp:

Tháng giêng là tháng kiêng,

725. Gieo nương kê, chim chích đến nhặt,

Gieo nương bắp, khỉ đỏ về phá,

Vừa đặt nơm, con rãi cá đã cào,

Không đi, con không đến,

Không đến, con không lên,

730. Không phải tháng đưa vịt tía về phủ,

Không phải tháng dưa gái về nhà chồng!

Rồi mẹ yêu em nói:

Thế đưa dâu tháng mấy?

Đưa dâu đưa tháng hai…

735. Em yêu vội đáp:

Tháng hai càng kiêng kỹ,

Sợ mệnh treo trên cao xanh không lành,

Khuôn đúc trên mường trời không để sống dai,

Phải đeo lếp quay về nhà ngoại,

740. Phải đeo sọt quay về nhà xưa,

Không đi, không, không đến,

Không đến, không, không lên,

Không phải tháng đưa vịt tía về phủ,

Không phải tháng đưa gái về nhà chồng!

745. Rồi mẹ yêu em nói:

Thế đưa dâu tháng mấy?

Hay đưa dâu tháng ba…

Em yêu vội đáp:

Tháng ba ruộng đang làm,

750. Nương đang cỏ,

Lại đang cắt vườn chàm,

Không đi, không, không đến,

Không đến, không, không lên,

Không phải tháng đưa vịt tía về phủ,

755. Không phải tháng đưa gái về nhà chồng!

Rồi mẹ em yêu nói:

Thế đưa dâu tháng mấy?

Hay đưa dâu tháng tư…

Em yêu vội đáp:

760. Tháng tư bốn chân cửi còn lệch,

Đan sọt hay lỗi mắt,

Chuyện sắt son mà chẳng hợp đường tình,

Sợ thêm điều thiên hạ cười khinh,

Không đi, không, không đến,

765. Không đến, không, không lên,

Không phải tháng đưa vịt tía về phủ,

Không phải tháng đưa gái về nhà chồng!

Rồi mẹ yêu em nói:

Thế đưa dâu tháng mấy?

770. Hay đưa dâu tháng năm…

Em yêu vội đáp:

Tháng năm mặt chiêng to lặng tiếng,

Buồng thờ tạo So, Là lên nấm giữa sàn,

Nàng dâu thăm bản đi không trở lại,

775. Không đi, không, không đến,

Không đến, không, không lên,

Không phải tháng đưa vịt tía về phủ,

Không phải tháng đưa gái về nhà chồng!

Mẹ em yêu bèn nói:

780. Đưa dâu con mẹ sẽ đưa tháng sáu…

Em yêu vội đáp:

Tháng sáu nước trăm dòng đổ ruộng,

Dòng trăm thác reo vang.

Sóng tung sóng dâng tràn,

785. Bàn hết nghìn ngày cũng không thanh thản,

Không đi, không, không đến,

Không đến, không, không lên,

Không phải tháng đưa vịt tía về phủ,

Không phải tháng đưa gái về nhà chồng!

790. Mẹ em yêu bèn nói:

Đưa dâu con mẹ sẽ đưa tháng bảy!

Em yêu vội đáp:

Tháng bảy vịt quý của con đang ấp,

Ngỗng quý của con đang nở;

795. Sợ con diều hâu nó lượn và con quạ nó bay,

Nó lượn nó bay, cắp vịt quý vịt thương đi mất,

Không đi, không, không đến,

Không đến, không, không lên,

Không phải tháng đưa vịt tía về phủ,

800. Không phải tháng đưa gái về nhà chồng!

Mẹ em yêu bèn nói:

Đưa dâu con mẹ sẽ đưa tháng tám!

Em yêu vội đáp:

Tháng tám nắng thiêu cùng gió thổi,

805. Gió thổi rùng tim gan,

Mang con theo, sợ gió ốm xanh vàng,

Thân gái dặm trường biếng bứơc,

Đành bỏ con khóc lả sao đang?

Không đi, không, không đến,

810. Không đến, không, không lên,

Không phải tháng đưa vịt tía về phủ,

Không phải tháng đưa gái về nhà chồng!

Mẹ em yêu bèn nói:

Đưa dâu ta sẽ đưa tháng chín!

815. Em yêu vội đáp:

Tháng chín trời nóng nực, âm u,

Hùm beo rống trong rừng sâu kinh lạ,

Chóp bóp kêu trong khe núi mịt mù,

Không đi, không, không đến,

820. Không đến, không, không lên,

Không phải tháng đưa vịt tía về phủ,

Không phải tháng đưa gái về nhà chồng!

Mẹ em yêu bèn nói:

Đưa dâu đưa tháng mười!

825. Tháng mười lũ đỏ ngầu chảy xiết,

Ngập hết bãi hết bờ,

Thác dồn thác cuồn cuộn,

Sóng tiếp sóng lô xô,

Cát sỏi bồi bãi giữa,

830. E sớm thành gái goá bơ vơ,

Không đi, không, không đến,

Không đến, không, không lên,

Không phải tháng đưa vịt tía về phủ,

Không phải tháng đưa gái về nhà chồng!

835. Mẹ em yêu bèn nói:

Đưa dâu đưa tháng một!

Tháng một nấm bùi héo trên thân gỗ dút.

Nấm dai khô trên vỏ gỗ vông,

Mẹ chồng chọn miếng ăn nghiệt ngã,

840. Cha chồng tính của nả chi ly,

Không đi, không, không đến,

Không đến, không, không lên,

Không phải tháng đưa vịt tía về phủ,

Không phải tháng đưa gái về nhà chồng!

845. Mẹ em yêu mới nói:

– Đưa dâu con mẹ đưa tháng chạp vậy thôi!

Tháng chạp gốc cải già lá toả đuôi voi,

Bố chồng ngừng đan chài đón cháu,

Mẹ chồng buông tay cửi đón dâu…

850. Em biết lấy lời đâu chối nữa!

Ngày lành và bữa tốt,

Năm đi và tháng trôi,

Khắp nơi rập rìu reo, cười,

Tháng này tháng đưa vịt tía về phủ,

855. Tháng em phải về nhà chồng, anh ơi!

Chồng em đã gánh rượu tới bến,

Đã quầy cau lên nhà,

Dọn bữa ăn to để cưới em đi,

Dọn bữa ăn nhỏ để cưới em về.

860. Bạc mỏ Lay, chồng em mang đến,

Bạc mỏ So, mỏ Là chồng em mang lại,

Bảo mười nén đúng cân Lào.

Rằng hai mươi nén, cân Kinh,

Ngờ đâu khi cân lại,

cha em chỉ được bốn nén chẵn!

Đi buôn lâu ngày chưa về

865. Ngày huộng một bữa rượu ra mắt,

Ngày hài tiếp bữa rượu đưa dâu,

Nhưng anh yêu còn mãi tận nguồn tơ bán trâu,

Tận mỏ So, mỏ Là bán ngựa.

Con bò đực, nén hơn,

870. Con trâu mộng, nén rưỡi,

Con ngựa ô, hai mươi nén tròn,

Bạc mười nén sẽ chuộc em về,

Vải năm trăm sẽ cởi em ra,

Bạc ba lạng, ta đúc chiếc sáo,

875. Bạc bốn lạng, ta đúc chiếc nhị,

Anh về nhà, quay về!

Một búi cây anh từng ngủ đậu,

Một bãi gò đều đã trải bàn cơm,

Lốc soái trộn cát buông thên muối,

880. Anh thấy vợ chồng nai nối đuôi nhau ăn cỏ đồi than,

Gặm cỏ gianh non mới mọc.

Súng đẹp, súng bền chắc,

Nỏ đẹp, tên thuốc nhọn, bước lên,

Nai sợ ngã, sợ chết,

885. Xin van người, người hỡi!

Xin chàng tài giỏi tha cho,

Gái má hồng đang chờ,

Gái thanh xuân đang đợi, chàng ơi!

Anh bỗng rời cò súng không bắn,

890. Buông lẫy nỏ không bật,

Rẽ đi và qua đi,

Vòng đi và thẳng tới,

Anh thấy vợ chồng chim phượng đang ăn quả si,

Con đậu cành dưới chúi xuống ăn quả cành trên,

895. Con đậu cành trên chui lên ăn quả cành dưới.

Súng đẹp, súng bền chắc,

Nỏ đẹp, tên thuốc nhọn, bước lên,

Chim sợ ngã, sợ chết:

Xin van người, người hỡi!

900. Xin chàng tài giỏi tha cho,

Gái má hồng đang chờ,

Gái thanh xuân đang đợi, chàng ơi!

Anh rẽ đi, qua đi,

Vòng đi và thẳng tới,

905. Anh thấy gà rừng ăn lúa đống,

Lợn cỏ ăn thóc phơi.

Súng đẹp, súng bền chắc,

Nỏ đẹp, tên thuốc nhọn, bước lên,

Chúng sợ ngã, sợ chết,

910. Xin van người, người hỡi,

Xin chàng tài giỏi tha cho,

Gái má hồng đang chờ,

Gái thanh xuân đang đợi, chàng ơi!

Anh lại rời cò súng không bắn,

915. Buông lẫy nỏ không bật,

Rẽ đi và qua đi,

Vòng đi và thẳng tới.

Núi tiếp núi trập trùng,

Khe tiếp khe gập ghềnh đá đựng,

920. Kẽ mắt đứt vì tuôn lệ nhớ,

Mấy chục trăm ngọn núi dài, cao!

Nai không lách, anh lách,

Nhím không chui, anh chui,

Don không vượt, anh vượt,

925. Rẽ rừng cỏ phăng phăng,

Mở rừng gai rào rào.

Đầy đầu trắng hoa móc,

Sàn đỉnh núi, sàn cô gái Xá,

Sàn cuối ghềnh, sàn của gái ma,

930. Gái ma ngắt chanh ném,

Anh không ngoái, không nhìn,

Rẽ đi và qua đi,

Vòng đi và thẳng tới,

Tới hiên trước nhà quan,

935. Tới sàn sau bạn tình.

Nhà bạn tình, tiếng nói nhốn nháo,

Nhà người yêu, tiếng cười nhao nhao.

Ngỡ tưởng chim reo ngọn quả,

Vàng anh mừng cánh hoa,

940. Còn tươi non như vừa hé bông đào,

Nhưng búi tóc mượt gái phương nào đã tới.

Anh vừa dò vừa hỏi:

Này, khách Mường Lay đâu tới?

Khách Mường So Mường Là đâu lại, mẹ ơi?

945. Mẹ anh yêu mới đáp:

Không, khách Mường Lay không tới,

Khách So, Là không lại, con ơi!

Chẳng qua tháng năm người khoét cối,

Tháng sáu người khoét máng,

950. Người gả chồng cho con gái đó thôi!

Khi anh ra đi, cải chia cánh bướm,

Khi anh trở về, cải già đơm hoa;

Lâu ngày, em đã quen hơi hết lạ?

Lâu ngày, khăn piêu đen em còn vắt sào ngang,

955. Khi anh trở về, áo con nhỏ đã dăng dăng đầy sàn,

Dây trầu không cũng xạc xào rụng cuống,

Sâu khoét trong lòng, cây tươi được chăng?

Bạn lứa đều nên duyên may mắn,

Thiệt riêng anh ở vắng một mình.

960. Khi yêu em, anh nhủ em hết tình,

Khi quen em, anh hỏi em hết nhẽ,

Mà nay, lời thương của ta rơi trong bản đã úa,

Tờ chữ của ta rơi trong mường đã nhoà,

Trồng chuối thành buồng nhiều quả,

965. Trồng mây thành búi nhiều cành,

Dựng một mối tình sao nghiêng ngửa nát tan?

Than ôi! anh muốn ăn gạo bịch lớn cố chữa,

Muốn ăn dưa vườn to cố rào,

Ngờ đâu em lại đổi lòng thương yêu kẻ khác, em ơi!

970. Anh đã tính mà tính không đủ,

Anh đã lo mà lo chẳng tròn,

Như trèo cây cao lộn cổ,

Dẫu tiếc thương đời cũng lỡ,

Đành nhìn em yêu bước về nhà chồng,

975. Nhà em, tiệc rượu đang nồng gian trong,

Mé hiên ngoài, tíu tít gánh bem đã đợi,

Dõi nhìn em yêu đến chào cô chú:

Chào bác trai, bác gái nhà trên,

Chú cùng thím nhà dưới.

980. Chào chị em dâu rể trong nhà,

Dầu năm qua tháng qua cũng nhớ lại thăm em với nhé!

Con chào, cha của con ơi, mẹ yêu dấu hỡi!

Xin đau đừng đâu luôn,

Xin ốm đừng ốm nặng,

985. Nóng lạnh bất kỳ xin gửi lời nhắn gọi con hay!

Xin chào vườn gừng nhỏ bên kia bờ xuối,

Vườn riềng xinh trước ngõ ta chăm!

Chào gái cùng trai đang thời xen ngó!

Chào bốn mặt đan mau sàn khuống nhỏ,

990. Đan mau như đan cót,

Dặp dìu trai gái cười,

Gái đến thời phải đắp chăn chung cùng mẹ.

Gái lớn rồi phải đắp chăn chung cùng chồng,

Còn đây lứa tuổi bầy em đang tươi,

995. Mới chiều qua ngắm vuốt xuống sàn.

Mưa không rơi đừng nỡ bỏ không sàn buồn,

Trời không buồn đừng nỡ bỏ không sàn quạnh, em ơi!

Hãy khiến mười ngày bạn trai xa đến gẩy đàn môi vây khuống,

Thóc đổ bồ chẳng mang xuống gặt,

1000. Gái lên nhà chồng không thể lại về đua vui!

Xin chào cột cái đuôi cá thon,

Cột con đuôi nhạn xoè,

Lượt chân gianh xén bằng,

Hàng dui theo hàng mè san sát;

1005. Tấm gianh kia phủ trùm kín mái nhà thân!

Xin chào quân với quan ngồi sắp theo hàng uống rượu;

Bầu nước trong nhà mẹ mát lành!

Xin chào khung cửi, guồng xa, con thoi cái suốt!

Chào trâu, chào ngựa, chào bò, mùa tết vui gặm cỏ non xanh!

1010. Xin chào đàn vịt thương mắn đẻ,

Đàn gà thương chăm gáy ta ơi!

Mười ngày ta chẳng được nắm gạo trắng xuống vãi,

Vốc gạo vương xuống rơi!

Chào nơi nền cối ta nêm chày,

1015. Lòng máng nơi hằng đâm giã!

Nái lợn đen dưới thang,

Nái lợn lang gầm sàn.

Mười ngày ta chẳng được xách dậu thóc xuống giã,

Xách dậu cám xuống chăn!

1020. Xin chào nơi gốc chạn đặt cuộn lá chuối;

Giàn cao nơi đặt chậu gạo ngâm;

Đầu gác bếp, nơi treo cơm dẻo, cơm nguội, ổ tằm dăng tơ mọt đục,

Nùi đạt tết bướm tơ nhện vương!

1025. Xin chào lòng bếp khói cuộn,

Hòn đầu rau khói vờn,

Chĩnh, hũ đựng rau, dưa, muối,

Bậc cửa lớn đi qua,

Khuôn cửa rộng đi lại,

1030. Đầu thang đường bước lên,

Hỡi nơi gầm sàn thường hay chui cúi!

Đằng đẵng tháng năm, ngươi sẽ chẳng gặp ta,

Ta bỏ bạn tình, lìa mẹ lìa cha,

Sớm tối không xuống nữa;

1035. Cũng không còn thay áo mới lượn qua!

Xin chào khóm rau nhỏ vườn to;

Gốc rau xanh thoạt vừa đâm lá,

Vừa đâm lá đã ngắt lá về đồ!

Xin chào anh cả cùng anh hai em hỡi!

1040. Anh bán em xuống dưới như người Hán bán trâu,

Anh bán em lên trên như người Lào bán ngựa, anh ơi!

Anh trai em đáp:

Không phải bán xuống dưới như Hán bán trâu,

Không phải bán lên trên như người Lào bán ngựa,

1045. Gả em xuống dưới làm kho muối,

Gả em lên trên làm nhà buôn,

Gả làm dâu nhà người cho em sung sướng, em ơi!

Về đến nhà đúng ngày người yêu đi nhà chồng

Nhà em tiệc đã nồng gian trong,

Mé hiên ngoài tíu tít gánh bem vẫn đợi,

1050. Piêu đen em trùm đầu phất phới,

Tà áo anh khoác vội bay lơi,

Tiễn bạn tình, ta ơi!

Tiến người yêu, ta hỡi!

Tiễn bạn tình lên nhà chú,

1055. Dặn người yêu lên nhà chồng khỏi lạ,

Yêu em, anh tiễn đưa em đến tận đầu đường.

Đến tận nhà chồng, em với anh hẹn ước nên duyên,

Nhưng phép cả có gốc tùng,

Phép thiêng có gốc quế,

1060. Phép lớn mẹ hiền anh thôi giữ trong tim.

Anh đi, mẹ hiền ngăn anh hai bận,

Giữ anh ba lần,

Ôm chặt cổ con níu lại:

Không đi, không, không đi,

1065. Không đến, không, không đén, con ơi!

Sợ gươm sắc con người sẽ kề đùi,

Gươm bén con người sẽ chặt cổ,

Bát canh người sẽ bỏ bùa mê,

Bát cơm người sẽ trộn thuốc chết,

1070. Không đi, không, không đi,

Không đến, không, không đến!

Anh yêu mới nói:

Không sợ, không, không lo,

Gan óc liền đây đầu nối cổ,

1075. Việc bấy nhiêu con tính đủ rồi,

Gươm con người, gươm mỏng, gươm tồi,

Chặt tàu chuối mà quằn,

Phạt bãi phân khô mà mẻ,

Gươm con đây, gươm sắc, gươm thép Kinh,

1080. Mũi đến chuôi một lưỡi sáng loè!

Ta chém đứa kia giành lại vợ;

Không lấy được nàng ta làm giặc giữa phủ,

Không lấy được em, anh làm loạn giữa mường,

Cha mẹ ngăn, dây tình dằng dặc,

1085. Cha mẹ giữ, đường tình không nghe,

Chết trong lòng người đẹp,

Chết trong lòng người yêu,

Được chết cùng em không hề tiếc hận,

Mất bạc nén xem bằng đồng vụn,

1090. Vải năm trăm coi như chỉ thừa,

Há quên ư, lời thề ước năm xưa!

Đá tảng giữa trời ta chém băng,

Rồi sẽ ra sao mặc lòng,

Dù khăn trắng bay lên ngọn móc,

1095. Dù khăn đen quấn chặt ngọn gươm;

Chuôi gươm gẫy gầm sàn thành củi,

Dù đầu, mình, chín khúc phanh phui,

Nhai miếng cơm, xin nghĩ giúp, mẹ ơi!

Chết giữa ngày xem bằng sưởi nắng,

1100. Chết giữa rừng cỏ lặng coi như ngủ ngày!

Không nói dối mẹ anh không thả,

Không nói quanh, mẹ hiền không buông.

Anh yêu lại nói:

Không đi, con không đến,

1105. Không đến, con không đi,

Con mẹ nay bụng đói rã rời,

Hãy nấu cháo con ăn khỏi đói,

Hãy nấu canh làm thuốc lại người,

Dù cơm thừa của cô vẫn tốt,

1110. Cá em bỏ mứa càng ngon,

Xôi lạnh queo đáy giỏ càng bùi,

Súng đẹp, súng bền chắc,

Nỏ đẹp, tên thuốc nhọn, bước lên,

Con sẽ đi nhắm ngọn bồ quân, bắn sóc,

1115. Nhắm ngọn dâu da, bắn chuột,

Nhắm ngọn tre xanh bắn náy,

Nhắm ngọn sấu, bắn rơi con sóc truyền cành.

Và dối mẹ, anh đi, đưa tiễn bạn tình!

Phút giây, một lát nhanh,

1120. Lên tràn ruộng thang, chồng quẩy gánh;

Quẩy gánh qua đồng rộng,

Người đẹp anh yêu cất bước theo chồng,

Vừa đi vừa ngoảnh lại,

Vừa đi vừa ngoái trông,

1125. Chân bước xa lòng càng đau nhớ,

Em tới rừng ớt ngắt lá ớt ngồi chờ.

Tới rừng cà ngắt lá cà ngồi đợi,

Tới rừng lá ngón ngóng trông,

Anh tới nơi, em bẻ lá xanh em ngồi;

1130. Được nhủ đôi câu, anh mới đành lòng quay lại,

Được dặn đôi lời, anh yêu em mới chịu quay đi,

Không quay đi, sợ chồng em sẽ pha thuốc chết,

Không quay lại, sợ chồng em sẽ bỏ thuốc mê,

Trâu ăn cỏ đầm sen,

1135. Bò vừa gặm, nai vàng đến phá,

Hun hút trên đường, vẻ trắng trong một đoá hồng tươi!

Xin hãy cho anh kề vóc mảnh,

Quấn quanh vai ủ lấy hương người,

Cho mai sau lửa xác đượm hơi,

1140. Một lát bên em thay lời tiễn dặn!

Con nhỏ hãy đưa anh ẵm,

Bé xinh hãy đưa anh bồng,

Cho anh bế con dòng đừng ngượng,

Nựng con rồng, con phượng đừng buồn,

1145. Bé ngoang giống bố không?

Hay là bé giống chú?

Giống bên họ mẹ trắng hồng?

Hay má lúm như người tình cũ?

Hãy đưa tay cho anh đeo nhẵn,

1150. Nâng cánh tay cho anh tra vòng;

Tra vòng này vòng nén, bé ơi!

Mà nay, tre sậy ngả vàng lá rụng;

Đám trứng sâu đã nở bướm rồi;

Bướm nở rồi, bướm lượn bướm bay,

1155. Anh yêu em, lẽ tiễn đưa em đến tận nhà chồng,

Nhưng chim chích trên cao lượn vòng gọi anh quay lại, anh quay lại.

Chim nhạn dưới thấp bay quanh nhủ anh quay đi, anh quay đi.

Chào chốn rừng xanh nơi thường lui tới,

Nước dập bè chìm,

1160. Sóng xô bè vỡ,

Bè chìm trôi ba suối mất rồi,

Đôi ta yêu nhau chưa trọn một ngày,

Chưa đầy một khắc,

Của không mua lẽ đau được giữ liền tay.

1165. Chỉ cá liền với nước,

Chỉ lúa liền với ruộng,

Tiễn đưa em, thôi anh quay lại, em ơi!

Em yêu bèn nói:

Đừng vội anh, đừng vội,

1170. Sao Khun Lù trên trời còn đợi,

Áng mây kia vương vấn còn chờ,

Đôi ta xa nhau dằng dặc nỗi niềm tưởng nhớ,

Mưa sắp rơi ào đồng cỏ,

Đừng bỏ em trơ trọi giữa rừng,

1175. Đừng bỏ em giữa dòng sóng thác trào dâng!

Thác trào dâng, ngang dòng củi vướng,

Gặp nhau đây thoắt bỗng chia lìa,

Đôi ta yêu nhau đợi tới tháng năm lau nở,

Đợi mùa nước đỏ cá về,

1180. Đợi chim táng lo hót gọi hè,

Không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông,

Không lấy được nhau thời trẻ, ta lấy nhau khi goá bụa về già,

Goá hai lần, goá ba lần,

Goá cổ cao thêm mấy ngấn,

1185. Goá vẫn tươi giòn đỏ đắn,

Goá đẹp hơn hồi con gái trắng ngần,

Goá đẫy đà hơn thiếu nữ đang xuân.

Lời tình tự lắng sâu trong dạ,

Yêu em, anh tiễn đưa em về tới tận nhà,

1190. Đôi ta đập gót đường dài,

Rào gót đường xa;

Đi tới rừng lá ráy úa vàng,

Bước tới gốc tơ hồng đầu bản,

Cây sổ bên đường nẩy lộc khai hoa,

1195. Quấn quýt vợ chồng chim nhạn;

Đôi uyên ương ngấp nghé cửa hang,

Hoa áy giập giờn trôi ngang sông Mã,

Còn thương nhau xin sắp gối riêng chờ,

Duyên phận mai sau,hoặc sẽ có ngày thoả nguyện,

1200. Đôi ta yêu nhau, duyên bản duyên đừng úa,

Tình mường tình chớ phai,

Rẽ đi và qua đi,

Cùng sánh vai vòng đi và thẳng tới,

Núi tiếp núi trập trùng,

1205. Bãi tiếp bãi gặp ghềnh,

Tới gốc muỗm xanh đỉnh đèo trâu cọ,

Con cọ, con vươn sừng dài quanh quắt,

Con quẩn quanh níu gọi anh về;

Nhưng anh không về! Yêu em, anh đưa em tận bản,

1210. Thương em, anh tiễn em thẳng tới tận nhà!

Đồn về xuôi, tiếng đồn bằng thuyền,

Đồn lên ngược, tiếng đồn bằng voi,

Đồn đến anh tiếng bằng núi đá,

Rằng nhà chồng em:

1215. Hoa nhà vẽ hoa sen,

Cột kèo đẽo đuôi én,

Mép gianh bằng chằn chặn;

Buồng thờ một gian riêng,

Đồn mười voi lên mà lạc,

1220. Còn bạc nén sờ đau cũng thấy,

Bao nhiêu gỗ đều dát bạc,

Bấy nhiêu lạt đều vót trơn,

Cột nhà phải voi kéo,

Vách nhà phải voi khiêng,

1225. Khung bếp đủ trồng rau muôn vườn,

Còn trong nhà thả sức voi lượn,

Nhà rộng mười muôn cửa,

Bồ cau bay không tìm nổi lối ra,

Đười ươi chạy chục ngày đêm chẳng suốt,

1230. Kịp khi đếm xem;

Dựng ba thân cột lau,

Dựng bốn chân cột sậy,

Dựng nghiêng bên vũng trâu,

Dựng trống bên bãi cỏ,

1235. Dựng tám gian, vợ chồng chui vừa đủ,

Chim chích đậu mà xiêu,

Chim ri đậu mà đổ,

Gà nhảy sàn uống nước mà rung,

Chó lọt đầu hở đuôi,

1240. Xuyên ngọn giáo thừa cán,

Em yêu ở sao nổi?

Người đẹp của anh ở thế sao đành?

Lên sàn rách sợ gẫy,

Trèo sàn mọt sợ sụp,

1245. Anh mới giả làm chuột lên đằng cửa sổ,

Giả làm chim én chui qua kẽ mái,

Vụt bay vào giữa nhà,

Em leo lên thang sậy,

Xệp ngồi lạy bố chồng trên đầu,

1250. Nhờ chồng thương, dọn cơm cho ăn;

Hai đĩa, tưởng đĩa cá,

Cúi xuống, hai đĩa rau,

Lòng chỏng một bàn lớn,

Không ăn đói cào ruột,

1255. Ăn vào tắc họng không trôi,

Vừa ăn vừa ngứa cổ rát lưỡi,

Nuốt xuống như tên độc trúng nai.

Anh dặn em, dặn cho hết lời,

Nhủ lòng thương, nhủ cho hết nhẽ,

1260. Bậc thang cuối nhà chồng, chớ ngồi,

Ghế chị chồng ngồi, chớ đụng,

Anh chồng đẹp, đừng lả lơi,

Không phải bạn tình, đừng ngấp nghé,

Giã gạo đừng chửi lợn,

1265. Chăn lợn đừng chửi gà,

Con khóc đừng rủa con chết,

Con chết bù đâu ra,

Con khóc phải khẽ dỗ,

ẵm con lên khẽ nựng,

1270. Gõ cột nhè nhẹ ru,

Đi nương đừng gỡ cháy,

Về nhà đừng ngắm bóng trong nồi,

Dỗ con đừng vội ngủ,

Trái tim đừng quên tình cũ,

1275. Đi nương đừng nói xấu em cô,

Đi ruộng đừng nói xấu bà bác,

Nhổ mạ đừng oán trách anh chồng,

Trèo núi cao đừng nói xấu bố,

Ở nhà đừng nói xấu em,

1280. Bởi sàn sau có nhà bác,

Đầu quản có ông anh,

Giường cao có bố chồng ngồi,

Trái phép ngươi, lấy gì mà xin?

Phạm luật người, lấy gì mà đền?

1285. Cúng gà người không thèm.

Cúng lợn người khẽ liếc,

Mổ voi người mới ngoảnh mặt xem,

Mà em tủi cực lấy đâu có?

Nhưng em nghèo khó kiếm đâu ra?

Tiễn dặn người yêu cố làm dâu tốt

1290. Rồi khách Mường Lay tới,

Khách Mường So, Mường Là đã lại,

Vịt đầy đồng mai đợi người bắt, không bắt,

Gà chặt lồng nứa rằng ai biết giết con nào?

Còn mỗi nái gà họ hàng em tiễn,

1295. Em đành nắm gạo trắng xuống vãi,

Vốc gạo vương xuống rơi,

Gà xoè cánh chạy lại,

Cắm cổ rung mào tươi,

Em se lòng chộp vội,

1300. Con gà kêu cục te, nước mắt hờn em ứa,

Con gà kêu cục tắc, nước mắt buồn chảy ròng,

Giơ gậy đập gà thương,

Gậy trúng đầu, gà chết,

Nhúng gà vào nồi gang,

1305. Dầm gà trong chảo vạc,

Vặt lông gà chỗ nào?

Cạnh thang sợ người mắng,

Mép sàn sợ người rầy,

Em lẻn lên vặt ngoài xó cửa,

1310. Ngón trỏ vặt lông măng,

Ngón giữa vặt lông nõn,

Lông măng bay đầy vườn,

Lông nõn bay khắp bản,

Bỏ gà vào giỏ mai đứt cạp,

1315. Treo đầu đòn em ra bến trong,

Rồi mổ, rồi pha, rắc muối,

Canh gà sôi rào rào,

Canh cá sôi lục sục,

Bỗng nghe vịt đang phá ruộng dưới,

1320. Nhà đầy người, không giúp với!

Ai dâu mới, nấy đuổi,

Em là dâu mới, em đi!

Đuổi ruộng dưới nháo nhác,

Lùa ruộng trên hớt hải.

1325. Ruộng tiếp ruộng liền bờ,

Bờ tiếp bờ quanh co,

Biết mấy chục trăm cao thấp ruộng bờ!

Về nhà mau, ba đàn vịt cáo tha,

Cho đi xa, cáo bắt!

1330. Vịt nhà bác, chẳng giúp cùng,

Vịt bà thím, sao không đỡ với!

Mặt trời giữa đầu, em chưa ăn cơm,

Mặt trời đứng trưa, em chưa ăn sáng,

Dồn vịt khắp gần xa về bản,

1335. Chuồng vịt che bốn bề,

Em dồn về đóng lại,

Nhón gót trèo lên nhà,

Aó ướt không chỗ phơi,

Sàn trên sàn bà bác,

1340. Sàn dưới, sàn ông anh.

Sàn cao, sàn bố chồng;

Em đành mặc áo ướt rỏ ròng,

Em đi cơm chưa dọn,

Canh cá ngon đầy nồi,

1345. Em về cơm xong rồi,

Miếng nhai thừa bỏ lại,

May chồng thương để phần,

Phần cơm, phần cả canh,

Canh lỏng tỏng dính bát,

1350. Canh tôm còn lại đuôi,

Canh cá, phần đầu, vẩy,

Canh gà, phần cánh, chân,

Phần cánh, chỗ cánh dầm xương,

Phần chân, chỗ chân bới rác,

1355. Chấm ư?… đừng nên chan!

Chấm thì sợ… nhà quan,

Chan lại ngượng với khách,

Ôi, khác xa nơi nhà cũ mẹ hiền!

Thuở xa kia em ở nhà em,

1360. Cá mương cuối dòng còn chê tanh,

Mà bây giờ em phải mớm con em bằng nhện,

Khi chưa lấy được, người vồ vập,

Khi chưa đón về, người xun xoe;

Lấy được rồi, người nhử.

– Dâu ơi, xuống sàn ăn cám!

1365. Người xui con trai xuống đòn,

Chồng lòng rộng không nỡ,

Dạ bao dong còn thương,

Con không đánh, bố bỏ cơm, không dạy,

Chồng em liền trợn mắt ra tay,

1370. Mình, lưng em vụt tới tấp,

Em ngã lăn chiêng cạnh miệng cối lợn dũi,

Em ngã lăn đùng liền bên máng lợn vầy,

Ngã không kịp chống kịp ngượng,

Cơ khổ thân em bụi lẫm chôn vùi!

Hẹn hò không quên nhau

1375. Anh ngỡ tưởng em mảng vui quên dạy!

Dạy đi em, dạy đi em ơi!

Dạy rũ áo kẻo bọ,

Dạy phủi áo kẻo lấm!

Đầu bù anh chải cho,

1380. Tóc rối đưa anh búi hộ!

Anh chặt tre về đốt gióng đầu,

Chặt tre dày, anh hun giõng giữa,

Lam ống thuốc này em uống khỏi đau,

Tơ rối đôi ta cùng gỡ,

1385. Tơ vò ta vuốt lại quay guồng;

Quay lại nguồng gỗ tốt cán thuôn,

Về với người ta thương thuở cũ,

Chết ba năm hình còn treo đó;

Chết thành sông, vực nước uống mát lòng,

1390. Chết thành đất, mọc dây trầu xanh thắm,

Chết thành bèo, ta trôi nổi ao chung,

Chết thành muôi, ta múc xuống cùng bát,

Chết thành hồn, chung một mái, song song,

Hỡi gốc dưa yêu mọc ngoài cồn cát,

1395. Nước ngập gốc đáng lụi, đừng lụi,

Nước ngập rễ đánh bềnh, đừng bềnh,

Đôi ta yêu nhau, tình Lù Ủa mặn mồng,

Lời đã trao thương không lạc mất,

Như bán trâu ngoài chợ,

1400. Như thu lúa muôn bông,

Lòng ta thương nhau trăm lớp nghìn trùng,

Bền chắc như vàng, như đá,

Yêu nhau, yêu trọn đời gỗ cứng,

Yêu nhau, yêu trọn kiếp đến già,

1405. Ta yêu nhau tàn đời gió, không rung không chuyển,

Người xiểm xui không ngoảnh, không nghe,

Yêu em anh dặn em hết lời,

Nhủ lòng thương nhủ cho hết nhẽ,

Ngày em sinh em đừng đi rừng,

1410. Ngày kỵ giỗ em đừng đi cá,

Cứ nhặt rác giữa sàn mà đun,

Cứ bẻ ngọn chàm mà đốt;

Nước chấm chua em cứ bỏ gừng già,

Giồng dưa leo cột nhà um tùm,

1415. Giồng khoai leo cột gian thờ xanh um,

Rửa ốc rửa từng con,

Rửa bát sóc cả rổ.

Rửa muôi gõ miệng nồi,

Em khôn ngoan nhớ lời anh dặn,

1420. Làm ra ương bướng cho chồng em giận.

Làm ngơ ngẩn để chồng em chê,

Chồng giận, chồng sẽ bỏ,

Chồng bỏ, may đẹp duyên đôi ta,

Đôi ta lấy nhau không nề chi phần lỡ,

1425. Không quản chi tình ế duyên ôi,

Em của anh đây vẫn mãi đẹp tươi!

Không chết, không quên tình cũ,

Hồn không khuất mây vẫn nhó tình xưa,

Chín sắp quên và mười sắp quên,

1430. Đừng quên põng pi hoa đỏ,

Đừng quên gừng quắt nương cao.

Đừng quên người yêu thương say đắm thuở nào,

Ngăn dòng chớ quên mất đập,

Đắp nước đừng quên mương phai,

1435. Còn sống đừng quên lời thiết tha anh dặn.

Gà cỏ gáy rừng sặt chớ quên,

Cuốc gọi hè nương bông chớ quên,

Búi tóc ngược lấy chồng, chớ quên,

Gạo vào cối quên chày, chớ quên,

1440. Cơm vào miệng quên nuốt, chớ quên,

Tóc trên đầu quên búi, chớ quên,

Đầu sào hoá ngọn dang, chớ quên,

Lá môn thành mặt trời, chớ quên,

Cầy hương thành ngựa lang, chớ quên,

1445. Trồng khoai thành rừng bon, chớ quên,

Trồng dâu thành rừng rút, chớ quên,

Gieo kê biến thành bãi cát, chớ quên.

Trâu chết thành đống mối, chớ quên,

Chào mào biết nhổ mạ xuống cấy, chớ quên,

1450. Gạc nai thành sừng tê giác, chớ quên,

Chẫu chàng trèo đỉnh núi, chớ quên,

Quạ biết đeo túi phát nương, chớ quên.

Gà rừng biết vuốt tóc chải đầu, chớ quên,

Thua láng biết nhuộm răng đen, chớ quên,

1455. Dế biết vót que xâu tai, chớ quên,

Cua biết vờn nơm bắt cá, chớ quên,

Cá sấy biết ru con ngủ ngày, chớ quên,

Bói cá biềt đâm đó nuôi con, chớ quên,

Nhái trong nồi biết đá chân đẩy củi, chớ quên,

1460. Rau trong chõ nẩy chồi, chớ quên,

Cột gỗ nhỏ biết mọc lá xum xuê, chớ quên,

Hoa chuối rừng biết mọc rủ xuống, chớ quên,

Quả ấng ca biết mọc dựng lên, chớ quên,

Ống nước lại mọc lá, chớ quên,

1465. Mạng nhện dăng sừng trâu chằng chịt,

Chớ quên bạn tình, chớ quên anh yêu,

Chín sắp quên và mười sắp quên,

Đợi cỏ tóc tiên trổ cành, hãy quên,

Đợi gốc sả đâm hoa, hãy quên,

1470. Đợi cào cào biết trẩy kinh chầu vua, hãy quên,

Tóc trên đầu quên búi ngược hãy quên bạn tình, hãy quên anh yêu,

Chín sắp quên và mười sắp quên,

Sông Mã cạn bằng đĩa, hãy quên.

Sông Đà cạn bằng chiếc đũa, hãy quên,

1475. Cá bỗng văng mình đớp sao, hãy quên.

Cát trắng nhảy tung hớp sao, hãy quên,

Vàng anh ăn hết nửa vườn mía, hãy quên.

Nay chim chích trên cao lượn vòng, gọi anh quay lại, anh quay lại.

Chim nhạn dưới thấp bay quanh, nhủ anh quay đi, anh quay đi,

1480. Xin chào gốc mía xanh anh hỡi!

Đẵn mía chi anh ơi!

Voi non ngà trắng hỡi!

Sống lẻ bên đàn chớ tủi.

Vòng bảy kiếp chồng đừng quên mất tình xưa!

1485. Hãy nhờn lên, hỡi mơ,

Hãy cao lên, hỡi muỗm,

Ba chục voi đừng để phá bao giờ,

Sáu chục voi đừng để chúng tung vòi cuốn ngọn!

Hãy trổ lá đâm cành,

1490. Hãy xanh cây chặt gốc,

Hãy đời đời bền chắc,

Đừng vùi sâu bảy lớp lìa anh,

Vườn gừng héo đôi ta không lỗi,

Vườn riềng vàng đôi ta không lầm,

1495. Anh thề chết cùng chép đỏ đuôi rách,

Thề chết cùng cá chát đuôi cong,

Thề chết cùng em yêu lận đận,

Tình thương dặn Thao, Đà xuôi dòng,

Cá lớn lìa đàn quẫy lượn,

1500. Anh lìa em trở về nẻo cũ, em ơi!

Rồi em yêu mới nói:

Í liễng anh ơi, đi cho đến nơi,

Ngọn quý trên trời xin đừng lạc lỗi,

Nhà em khó tầu dong xấu héo,

1505. Phận em nghèo khói lạnh giàn treo,

Tiễn anh yêu, chẳng lấy đâu gà béo,

Chỉ nắm xôi không gửi nhớ theo.

Bước xuống nhà em, qua bản,

Rời bản em, ra dường,

Nghe vang tiếng kêu khóc.

1510. Nghe tiếng em giận chồng,

Vừa đi, đã tới núi,

Tai chẳng còn nghe giọng em yêu nói,

Thương thay, khóm rau nhỏ vườn to,

Gốc rau xanh thoạt vừa đâm lá,

1515. Vừa đâm lá đã ngắt lá về đồ!

Cây gạo nở hoa chen rực rỡ,

Em một mình một bóng khổ đau,

Núi tiếp núi trập trùng,

Rừng tiếp rừng thăm thẳm,

1520. Nghìn tháng nghìn năm, đã yêu nhau xin đừng chán nhau,

Chán nhau nhựa dướng quyện nhựa sung,

Đôi mắt vời đầu vai quyện cùng,

Một cánh chim trời khát nước,

Bay về cuối dập mát trong;

1525. Yêu em, anh thăm em trong mộng,

Người đẹp phương xa đừng sầu muộn,

Bảy cõi mường ngoài đừng quên anh!

Trái bí đỏ sọc trắng,

Trái bí ngô sọc vàng,

1530. Gốc tơ hồng giữa bản đâm bông,

Hoa sao hoa thắm lạ lùng,

Anh ước thành voi ngà bạc ngà vàng đan lượn quanh hoa.

Hoa áy hương lừng Sông Mã,

Gấu áo cánh cam lấp loá,

1535. Mải miết băng qua đồng rộng bãi dài,

Anh bẻ cây đất người nghỉ mệt,

Bẻ cây còn vết tay in dấu,

Không thư từ thấy mặt nhau đâu,

Chỉ thấy dao sắc, dao chuôi đỏ,

1540. Chặt tầu dong mẹp đỏ cuống nâu.

Dẫu hoà trăm buồng chuối ngự,

Trồng khoai mà hoá dây bầu,

Em lấy chồng rồi, ta đã tiễn nhau,

Tháng chín rau bầu già ăn đắng,

1545. Nghĩ dùm ta, hỡi gái lịch trai thanh!

Duyên xe duyên lỡ dở không thành,

Gió thốc Sông Đà quằn quại,

Chúc gã trai buôn mạnh khoẻ yên lành,

Tầu dong nhỏ nghiêng xuôi dốc núi,

1550. Anh ngắt dong đắp suối ba dòng,

Yêu một đằng, thương nhớ một đằng!

Xa bạn tình, ngủ theo đất lạ,

Đời người yêu, nằm lều chuối vàng,

Nằm trên rơm rạ phơi sương,

1555. Anh bước rảo quay về nhà cũ,

Gượng sống bằng miếng cơm đầu tên,

Gượng nuốt miếng cơm đầu đũa,

Ma du đẩy trở mình,

Ma không đẩy, anh nằm thẳng im,

1560. Nhớ em, anh ngồi đầu sàn giả ốm,

Ngồi cuối sàn giả điên,

Giả ốm, gà ngầm sàn cũng rủ.

Giả điên, mẹ hốt hoảng buồn lo,

Giả đau bụng, mẹ yêu dầu rĩ,

1565. Đôi ta yêu nhau, bao giờ gặp nhau?

Mây mù bay sao trôi trên đầu;

Khói quyện trời sương nghi ngút,

Ước xẻ đôi người, ta lấy nhau!

Năm tiếp năm, năm tới,

1570. Tháng tiếp tháng, tháng hết;

Đã ba mùa lúa ruộng qua rồi,

Đã bốn mùa cá lũ trôi xuôi,

Cha mẹ ngăn đường tình không rời,

Cha mẹ mắng đường tình không sợ,

1575. Cha mẹ răn đường chồng, chỉ cười,

Cha em và mẹ em mới nói:

Cây tre nó thành giấy,

Cây nứa nó thành ống,

Con gái thành nàng dâu;

1580. Gả làm dâu nhà người cũng tốt rồi đấy!

Cha người và mẹ người thì nói:

Người dâu kiếm rau không đủ đĩa,

Nấu canh không đầy bát,

Thái gỏi thái không xong,

1585. Tiếng như trời đánh choang choang;

Xe sợi dệt vải khổ năm không đáng,

Không đáng bưng cơm cúng nhà quan,

Không đáng ba sợi bạc,

Không đáng ba dây vàng,

1590. Nói ra thì cửa nhà tan hoang!

Nhưng bạc mười năm người ta chưa nộp,

Bạc mười sáu người chưa trả thêm,

Người chưa đủ nhẵn, vòng, bạc trắng mua em,

Chưa đủ vải năm trăm đổi đứt giá người,

1595. Chồng em mới nói:

Nước chảy từ nguồn khe,

Người chẳng nên, ta phú nó về!

Người sắp đuổi em về nhà cũ!

Gỡ sao gỡ chẳng được,

1600. Cúi mặt nước mắt rỏ.

Ngẩng lên, hàng lệ rưng,

Nước mắt rỏ hai dòng,

Rỏ ba dòng,

Dòng rơi đằng trước đủ tràn năm máng,

1605. Dòng rơi đằng sau đủ cho em rửa mặt ăn cơm.

Một dòng đủ rửa trâu to mang luộc,

Dòng rơi xuống đất đủ đắp đập,

Dòng vào hốc đá đủ bắc lên ruộng bậc thang,

Chưa được em, người bảo sẽ đắp phai to em tắm,

1610. Được em rồi, người đuổi em sắp gánh đi đi,

Em van người, em nói:

Lỗi cha con xin khuất,

Lỗi mẹ con xin đền.

Nhưng cúng gà người chẳng thèm,

1615. Cúng lợn người khẽ liếc,

Phải cúng voi người mới ngoảnh mặt xem,

Nhưng em tủi cực lấy đâu có,

Phận em nghèo khó kiếm đâu ra!

Người mới bảo chồng em vác gậy to xuống đánh,

1620. Cầm gậy dài xuống phang,

Đánh em khi chập tối,

Nện em hồi nửa đêm,

Nện em như nện bịch,

Như chúa mường nện chiêng,

1625. Không quay về, người vứt dao em xuống sàn,

Quẳng dao em xuống thang,

Con sợi guồng xa, người giậm chân giẵm tan,

Em phải trở về nhà ngoại,

Trở về nhà cũ mẹ yêu.

1630. Em mới than:

Khi bước đi, còn bác mẹ đưa chân đến bản,

Khi lộn về, bỏ chơ vơ như kẻ lạc loài,

Nắng thiêu mong nổi gió, không gió,

Chờ người thương qua, không qua,

1635. Mong người yêu lại, không lại,

Ngăn nước rồi quên đập,

Đắp nước rồi quên nơm,

Người đi xa quên áo,

Quen thịt da kẻ khác quên nhau rồi chăng!

1640. Em yêu lại nói:

Đã tàn mùa hoa sung.

Qua thời hò hẹn người thương quên rồi!

10. Bố mẹ chồng không ưng, trả về nhà.

Cha em yêu và mẹ em yêu mới nói:

Ai gánh gồng tất tả ruộng dưới?

1650. Trông xa ngỡ áo đen,

Nhìn gần hoá áo sẵm,

Ngẵm kỹ hoá ra con gái quý mẹ hiền!

Bởi vì sao, bởi tại sao?

Voi về núi chẳng quên nơi xưa ăn dở,

1650. Voi vào rừng chẳng quên búa cũ người chăn?

Hay tại lòng con yêu chẳng quên mẹ hiền,

Chẳng quên bạn tình thuở xưa?

Em yêu mới nói:

Quá sức con, kiệt sức rồi, mẹ hỡi!

1655. Làm được, người mới chuộng,

Làm đến rách áo cho nhà ông,

Làm bằng trời, không mảnh cói lót lưng,

Ăn cơm như ăn cát,

Nuốt vào như nuốt cám;

1660. Không ăn đói cào ruột,

Ăn thì rát lưỡi không trôi,

Làm không nên, người xô người chửi.

Làm không giỏi, người xô vào chê,

Người ùa đến mắng,

1665. Người đi qua cửa, mỉa mai!

Đồn về xuôi, tiếng đồn bằng thuyền,

Đồn ngược, tiếng bằng voi,

Rằng chẳng goá chồng mà lại chia đôi,

Gái bỏ chồng rồi, gái quay về nhà!

1670. Người biết người cầm gói cau đến hỏi,

Cầm gói cá đến chào,

Cha em và mẹ em mới nói:

Suối hẹp phải dồn bớt chài,

Canh chẳng ngon phải vợi bớt nước,

1675. Gái lỡ bước giá tiền hạ thôi!

Người gánh tiệc gà chạm mặt,

Rồi khiêng tiệc lợn cưới về,

Ngày huộng một bữa rượu ra mắt,

Ngày hài tiếp bữa rượu đưa dâu,

1680. Đầu quản, nâng chén rượu nồng nàn,

Cuối sàn, sắp gánh gồng kĩu kịp,

Tíu tít như bướm đuổi,

Mặt trời đã xế trưa chếch núi,

Người đỡ buồng cau đặt vào trong giỏ,

1685. Rồi cưới em đi,

Gồng gánh lên nhà người tất tưởi,

Em búi tóc mượt theo về nhà chồng mới,

Nhưng trái tim lớn em còn đeo đó,

Trái tin con còn bện chỉ xe đôi,

1690. Người đi xa nhưng vía quấn không rời.

Em giã gạo quăng chày,

Phơi thóc chửi sàn mắng cối.

Chồng làm quan, gắt giữa mặt khách.

Ra sàn, nói xấu bà bác,

1695. Ra quản, nói xấu ông anh,

Trèo núi cao, nói xấu bố,

Khi ở nhà, nói xấu mẹ,

Xuống bến buông ống trôi,

Về nhà, khoằng chân đẩy củi đồ nồi,

1700. Dỡ sôi, quật mâm vỡ,

Khách tới, để vú hở,

Vú dài cuộn cột sàn bảy vòng,

Quấn quanh bảy chiếc nong,

Đêm ngủ những chê đệm,

1705. Tỉnh dạy lại mắng chồng,

Chải tóc thì chải ngược,

Ngồi ghế, lật ngửa ghế,

Cha người và mẹ người mới nói:

Nuôi đứa gầy toi cơm.

1710. Nuoi quân mặt sưng xúi quẩy!

Bạc mười lăm người ta đưa rồi,

Bạc mười sáu người ta trả đứt,

Người mới đem em ra chợ dưới đổi muối,

Lên chợ trên đổi gạo,

1715. Đổi gạo, chẳng ai màng,

Đổi muối chẳng ai buồn ngó,

Trời dựng năm sắc tươi,

Trời đùn mây đỏ rực,

Bán em nghìn lần không đắt,

1720. Bán em chín chợ không trôi;

Một cuộn dong đổi lấy người,

Đổi em cho bạn tình cũ,

Mang em về nhà người em yêu năm xưa,

Mang em về để em ngoài nền cối nơi nêm chày,

1725. Lòng máng nơi hằng đâm giã,

Chồng em đưa dao đưa cả rau,

Đưa rau đưa cả giỏ,

Đưa dựa đưa cả củi,

Giao thức ăn giao cả rượu nồng,

1730. Giao thóc giao cả bồ,

Giao guồng giao cả tơ,

Giao vải cả rá may, kim, chỉ,

Giao nước giao cả máng,

Giao chày cả giần, sàng.

1735. Chăn lợn giao cả cho em giã cám,

Em ủ ê tủi buồn,

Ruột tơ rối, lòng đau,

Em giã gạo, thở than cùng lợn,

Em chăn lợn, thở than cùng gà,

1740. Em than thở bên chày gỗ cạ,

Em thở than cùng chày gỗ mư.

Mong đợi người thương hoài công em rồi!

Mong thành vợ quý nằm bên anh,

Mong thành vợ yêu nằm cạnh mình,

1745. Mà nay, anh bỏ em dưới gầm chạn nước rỏ,

Dưới giàn bếp khói tụ;

Đuôi tóc em yêu phủ trắng gio,

Mắt trộm ngó bạn tình xưa ấp ôm kẻ khác, than ôi!

Thương nhau còn nhớ đàn môi

Em yêu mới nói:

1750. Đôi ta yêu nhau còn gửi vật tin,

Đàn môi đồng anh gửi em đây thay mặt…

Em rút đàn môi em gẩy,

Bạn tình ơi còn nhớ hay quên?

Chồng em yêu mới nói:

1755. Kẻ khó sao đàn môi thánh thót,

Người nghèo hèn sao réo rắt đàn đồng?

Sáo ngân rung như tiếng đàn người cũ,

Sao thoảng chừng như giọng nhớ người thương?

Rồi chồng em hồi tưởng lại,

1760. Những ngày xưa đang tuổi gái trai,

Nhận ra em, mừng vui dựng nhà,

Gặp bạn tình, ăn làm thoả dạ,

Không vấn vương bằng sợi tơ nhện,

Mười đêm chuyện nhỏ to êm đềm,

1765. Như đôi uyên ương cửa hang ngấp nghé,

Hoa khẳm cuối dòng nẩy lá non tươi,

Chỉ vàng, đỏ, lụa là lại vây quanh cô gái quá thời,

Lại như hoa sớm ngậm sương,

Như cô gái Kinh vẩy khăn thêu hình chim yểng,

1770. Đã nên duyên xin chớ phụ tình,

Đôi ta yêu nhau, yêu đến khi tóc ngả hoa râm,

Yêu đến khi đầu bạc,

Không mắng em vụn về,

Không bảo em lười mà chê,

1775. Muối dưa không che chua,

Ủ rượu, không chê đắng,

Dưa lâu chua bởi lá rau dày,

Rượu lâu đắng bởi hú to bảy người khiêng nặng,

Nhờ phúc em yêu trời độ,

1780. Được sống bên nhau mong ước thoả lòng,

Nhưng còn người vợ cũ bên chồng?

Chồng em sắp của và mười hai tấm khăn,

Đồ lạc trong nhà chia đều hai phần,

Chia ngựa chia cả yên lẫn nhạc,

1785. Đã thương nhau lụa là, vải vóc chia đôi,

Aó mặc vào người xẻ nửa,

En yêu mới nói:

Têm trầu đừng têm chặt,

Têm chặt e vôi loãng, trầu non;

1790. Vôi loãng vôi chạy đồn,

Yêu nhau đừng yêu nóng,

Yêu nóng không được lâu.

Cốt tình yêu bền chắc về sau,

Hãy đợi con dúi và con tê tê đào lỗ.

1795. Đào lỗ sâu mười sải, hai mươi sải quay ra.

Đừng cho người cũ kêu ca!

Vợ anh yêu mới nói:

Đừng giũ em như giũ chỉ.

Đừng vứt em như khách vứt tầu dong!

1800. Xin giã gạo đổi chày,

Xin phơi thóc đỡ tay;

Anh đã có kiềng, xin làm gạch cạnh,

Anh gặp lại người yêu, em xin được làm vợ lẽ!

Xin làm vợ lẽ đỡ đầu voi,

1805. Con đòi đỡ chuôi kiếm,

Làm đầy tớ gánh cám,

Làm đứa ở gánh rượu,

Làm kẻ hầu núc nước rửa chân cho vợ anh;

Sẩy thóc xin ăn nhờ,

1810. Dầu phận thiếp nằm rìa cũng cam!

Chồng em yêu mới nói:

Nhà rếch bởi măng sặt.

Lời ra tiếng vào vì vợ lẽ!

Hết lời van xin, chồng em không nghe,

1815. Người vợ cũ mới tìm lời êm ái dặn chồng:

Xin chào chồng yêu gối ấp tay kề,

Chào con nhỏ quấn bên mình mẹ hỡi!

Ta quay về họ hàng nhà ngoại,

Quay về nơi mái cũ mẹ hiền!

1820. Trông ra thấy hoa đào búi tóc.

Mặt gối thêu hoa bợ,

Tà áo mổ đuôi cá,

Khăn piêu đen phất toả đuôi voi;

Người đi rồi, chẳng bao giờ còn quay lại nữa,

1825. Chồng em mới nói:

Lòng thương em, ta đưa em đến tận đầu đường,

Ta tiễn theo người vợ bỏ;

Xin chúc bình an nẹp áo trong viền xanh viền đỏ.

Thu vén giữ gìn đừng để cho đầu dãi mưa sương;

1830. Người đẹp ta thương, em hãy quay về khoẻ mạnh,

Chúc em về nhà mẹ yên lành!

Ngoài xa mưa rơi núi trám,

Trời chớp nhoáng đồi dong,

Thần linh muốn đôi ta nên vợ nên chồng, em nhỉ!

1835. Vừa đúng như giương nỏ trúng đích,

Chỉ về guồng nên đôi lứa hằng mong,

Thành vợ thành chồng, ta hằng ước từ bao ngày cũ!

Còn như phận người thuở trước,

Tơ không đỏ dần dần nhuộm đỏ,

1840. Sức không nhiều chăm chỉ làm ăn,

Rồi cũng có ngày được quyền cao chức trọng;

Còn như phận người vợ bỏ,

Trở về nhà cũ mẹ cha,

Lấy được chồng êm ấm thuận hoà,

1845. Sau cũng được quyền to chức lớn;

Cùng sánh vai nhau nhà nhà vui vẻ, bạn ơi!